Đi tìm báu vật của người Dao

Nguồn tin: Báo Tin Tức, 20/08/2011
Ngày cập nhật: 22/8/2011

Những tưởng, câu chuyện voi chín ngà, gà chín cựa, ngựa chín hồng mao chỉ có trong truyền thuyết, thế nhưng ở khu rừng già heo hút Xuân Sơn (Phú Thọ) có một bản nhỏ người Dao đã sở hữu báu vật sống bước ra trong truyền thuyết Việt.

Gà thiêng bỏ về trời

Hơn một ngày trời lần mò theo đầu mối của những đầu nậu buôn gà, mải miết hóng theo câu chuyện giá cả của giống gà thiêng này thì cuối cùng chúng tôi đã đặt chân tới rừng già Xuân Sơn, thuộc huyện Tân Sơn, Phú Thọ…

Nhà của ông lão nông miệt rừng Lý Phúc Lâm nằm cuối bản Cỏi. Ông lão có dáng người nhỏ thó, nhưng những động tác di chuyển thì nhanh như con chồn, con sóc trong rừng. Lão nông này được người dân bản Cỏi mệnh danh là “Vua gà” của núi rừng Xuân Sơn. Ông Lâm rít mạnh một hơi thuốc lào, mắt lim dim kể: “Người Dao coi trọng nhất ngày lập tịch. Vào ngày này, dù gia đình giàu hay khó vẫn nhất thiết phải chuẩn bị 20 con gà nhiều cựa để chứng thực với tổ tiên”.

Gà bảy cựa duy nhất còn lại giữa núi rừng Xuân Sơn tại nhà ông Lý Phúc Lâm.

Khi tôi hỏi về truyền thuyết gà chín cựa phải chăng bắt nguồn từ lễ vật của Sơn Tinh gửi tới vua Hùng là: Voi chín ngà, gà chín cựa, ngựa chín hồng mao thì lão Lâm bật cười sảng khoái. Lão Lâm giải thích: Gà chín cựa thực ra là giống gà rừng, được dân bản mang về thuần hóa nuôi trong nhà. Còn lễ vật của Sơn Tinh, tức gà chín cựa bắt nguồn từ Xuân Sơn hay không thì chẳng ai dám đoán chắc.

Câu chuyện đến hồi rôm rả, ông lão bắt đầu say sưa nói về vẻ oai hùng của giống gà thiêng. Lão cho rẳng: Gà từ rừng hoang bay ra sống với người, đuôi dài và cong vút như nước dòng thác Kẹm. Gà trống đầu đàn sống lâu năm thì mào đỏ và dài như hoa chuối rừng tháng 6, và mỗi con chiếm cứ một mảng rừng. Sáng sớm, gà chúa nhảy lên ngọn đồi cao đón nắng mà cất tiếng. Tiếng gáy vang xa, kiêu hùng, độc tôn và ngạo nghễ.

Lời của lão nông miền rừng Xuân Sơn cũng được xác tín bởi anh Nguyễn Mạnh Hùng, cán bộ của Vườn Quốc gia Xuân Sơn. Anh Hùng cho hay, hơn 5 năm nay khi bước chân đặt tới tận hang cùng ngõ hẻm của khu rừng chỉ thấy một chú gà có tiếng gáy to lạ thường. Nó cất tiếng gáy 3 hồi thì chim muông trong rừng hoảng sợ bay tứ tán. Thậm chí đến cả chồn, sóc quanh đó cũng quẩy đuôi chạy thục mạng.

Đang mặn chuyện, bỗng dưng mắt lão đỏ mờ, những nếp nhăn khắc khổ từ má ép dần về phía trán. Lão tiếp lời với tiếng thở dài sườn sượt: “Nhưng giờ đây có đốt đuốc đi tìm cũng chẳng bói đâu ra gà chín cựa nữa rồi. Nó đã bỏ người Dao, bỏ rừng Xuân Sơn bay về trời rồi…”.

Không vượt qua được đại dịch

Ông Lý Phúc Lâm kể: Cách đây 15 năm về trước, cả bản Cỏi này có đến gần 100 con gà chín cựa, còn những con gà tám cựa, bảy cựa thì nhiều vô kể, hàng đàn, hàng đống. Như chính nhà ông Lâm làm Lễ Tu Cải cho thằng con trai vào năm 2005, lúc đó thì trong 20 con gà tế lễ có đến 10 con là gà chín cựa. Khi đó, gà chín cựa được xem là báu vật trong nhà của người Dao, nhà nào không nuôi được gà chín cựa thì cũng cố gắng xin hoặc mua của anh em họ hàng để nuôi sự may mắn trong nhà. Suy nghĩ đó đã hình thành một cái lý của người Dao từ xa xưa. Thậm chí, có gia đình đến hỏi cưới con dâu thì lễ vật bắt buộc phải có gà chín cựa.

Chân gà bảy cựa.

“Thế nhưng bỗng đâu cuối năm 2007, đàn gà của cả bản Cỏi sạch bóng, chỉ còn thưa thớt một vài con”, câu chuyện ông Lâm kể đến là năm xuất hiện đại dịch cúm H5N1 trên gia cầm.

Năm đó, cán bộ thú y, cán bộ xã đến nhà ông bảo: “ Lão Lâm à, đành phải tiêu hủy đàn gà nhà lão thôi, không thì nó lây lan làm chết người đấy”. Lão cũng xem ti vi, cũng biết đấy là chủ trương của Nhà nước để ngăn ngừa đại dịch nhưng vẫn chống chế: “Cán bộ xem, đàn gà của nhà tôi, của cả bản Cỏi này từ xưa đến giờ đã có con nào chết vì cúm bình thường đâu chứ?”. Lời chống chế này không được cán bộ chấp nhận và họ hẹn sáng mai lão phải gom đàn gà lại để mang đi tiêu hủy.

Đêm hôm ấy, lão bí mật đem 8 con gà có nhiều cựa nhất đàn, trong đó có 2 con là gà chín cựa lên rừng nhốt bí mật ở một lùm cây to. Lên rừng rồi lão mới biết, cả bản lão, nhà nào có gà chín cựa cũng bí mật mang lên rừng nhốt để chống bị tiêu hủy. Sáng hôm sau, từng đàn gà của mỗi nhà được cán bộ thú y cho vào bao tải chở đi, đó là ngày buồn nhất của bản Cỏi mà lão đã từng chứng kiến. Cả bản người nào mắt cũng đỏ hoe, như người mất hồn. Thậm chí có đôi trai gái chuẩn bị cưới nhau cứ khóc thút thít, biết lấy đâu gà chín cựa để làm lễ cưới bây giờ?

Những tưởng rừng già Xuân Sơn cũng đồng lõa với lão Lâm và dân bản để bảo tồn giống gà quý này, nhưng chiều hôm đó lão vào rừng thăm 8 con gà thì hỡi ôi đã có 3 con bị rắn, chồn, cáo cắn chết và tha đi mất 2 con.

Lão lại cấp tốc đưa 5 con gà còn lại lên hang sâu hơn rồi lấy tre nứa đan thành lồng nhốt lại để tránh thú dữ. Nhưng rồi, giống gà này xuất phát từ gà rừng nhưng đã sống với con người lâu quá rồi, không chống chọi lại được cái lạnh cắt da, cắt thịt trong hang đá nên đã chết dần. 2 con gà chín cựa là gà già đã sống lâu nên cũng chết lạnh trong dịp đó. Lão cũng đắp mộ chôn cất 2 con gà quý này. Đại dịch H5N1 đi qua, lão chỉ còn duy nhất 1 con gà có tám cựa sống sót.

Cũng như lão, cả bản mang gà thiêng đi giấu trên rừng cũng chỉ còn sống sót chưa đầy 10 con. Những con gà chín cựa đã chết hết, đó là những con gà đã già. Thế là lão họp các gia đình lại, xem nhà nào còn gà trống, gà mái thì cho chúng về ở với nhau để đạp mái nhân giống.

Gà chín cựa đã tuyệt chủng?

Cũng phải giải thích cho bạn đọc rõ, vì sao tôi lại biết tung tích của giống gà chín cựa này. Một lần dừng chân ăn uống ở một quán ăn trên đường Láng Hòa Lạc sau một chuyến công tác dài ngày thì ông chủ quán hào hứng quảng cáo: Các thượng đế có muốn thưởng thức lễ vật gà chín cựa của Sơn Tinh không? Thấy lạ tôi tò mò hỏi, ông chủ quán cười bí hiểm: “Lễ vật của Sơn Tinh dâng vua Hùng là gà chín cựa đấy, nhưng ở quán tôi chỉ có gà sáu cựa thôi, giá 3 triệu đồng/con”.

Từ thông tin này lần mò zích zắc theo nhưng đầu nậu buôn gà ở Phú Thọ, tôi đã đến rừng Xuân Sơn. Còn hiện tại thì cả bản Cỏi nơi được mệnh danh là ươm giống gà quý đã không còn gà chín cựa. Chỉ có duy nhất một con gà tám cựa của ông Ba Mạnh nhưng cũng đã bán rồi. Ông Mạnh kể, một hôm có người đi xe ô tô vào tận bìa rừng này, đỗ xịch xe xuống, người khách lạ cứ mải miết ngắm nhìn chú gà của ông. Khi khách vào nhà hỏi mua và đặt giá lên tới 6 triệu đồng. Ông không thể cầm lòng trước số tiền quá lớn có thể giúp gia đình được nhiều việc.

Niềm hy vọng gà chín cựa sẽ không mất đi được ông Lâm và người dân bản Cỏi gửi gắm vào những quả trứng này.

Sau khi tiếp chuyện ông Lâm, chúng tôi rời Xuân Sơn với tâm trạng hụt hẫng và khắc khoải khi nghĩ về một ngày gà chín cựa sẽ không còn có trên đời. Tuy nhiên, ám ảnh tôi suốt đường về là câu nói vang vọng của tay lái buôn gà dẫn đường chỉ lối đi tìm gà thiêng. Gã nhắn nhủ: Nếu phát hiện thấy gà nhiều cựa với số lượng vài chục con thì báo gấp về, sẽ có hoa hồng. Giá cả không thành vấn đề!

Tại Vườn Quốc gia Xuân Sơn, anh Trần Đăng Hùng, Phó Giám đốc cũng băn khoăn: “Trước đây, cán bộ và kỹ sư của vườn hễ cứ bắt gặp gà chín cựa là ghi chép cụ thể, tỉ mỉ nặng bao nhiêu, trống hay mái, đã nuôi bao nhiêu năm. Gần đây, ít thấy gà chín cựa thật, gà bảy - tám cựa giờ mọi người đã gọi là chín cựa rồi. Có giai đoạn Vườn Quốc gia Xuân Sơn cũng thử nghiệm nuôi gà nhiều cựa và cho phối giống nhưng cũng không có con gà chín cựa nào ra đời. Tôi cho rằng đây là nguồn gien rất quý hiếm nên phải có kế hoạch bảo tồn ngay lập tức, nếu không muốn gà chín cựa biến mất vĩnh viễn”.

Có lẽ, đã đến lúc chúng ta cần phải đưa giống gà nhiều cựa này vào danh mục động vật cần bảo tồn khẩn cấp để tránh các hoạt động mua bán, nhằm giữ trường tồn giống gà thiêng trong truyền thuyết đẹp của Việt Nam.

Thông Thiện