Lâm Đồng: Chuyện người nuôi ong

Nguồn tin: Báo Lâm Đồng, 08/02/2012
Ngày cập nhật: 16/2/2012

* GIỌT NƯỚC MẮT “CON ONG THỢ”

Tiếp tôi tại một biệt thự sang trọng ở phường Lộc Tiến (thành phố Bảo Lộc, tỉnh Lâm Đồng) là một người đàn ông trên 50 tuổi, cao ráo, lịch lãm với nụ cười từng trải, nhưng trên khóe mắt vẫn còn nét hằn gió bụi. Biết tôi có ý định viết về cuộc đời “con ong thợ”, anh Hoài vui vẻ nhận lời.

“Nuôi ong là nghề đi tìm mật, tìm mùa hoa nở. Đã nhiều năm, tôi lang thang mang ong đi từ Nam chí Bắc như những nhà địa chất và nhiều lần bị ong dữ đốt mặt mũi sưng vù đến nỗi lúc về vợ con nhận không ra. Anh thấy đấy, người trực tiếp nuôi ong không chỉ bán mồ hôi mà còn bán luôn cả hình hài của mình nữa. Nếu anh có ý định viết về nghề này cũng nên đi và sống lăn lóc như chúng tôi mới cảm nhận được sự gian khó đầy khắc khoải của những mảnh đời trôi theo cơm áo!”- Anh Hoài trải lòng. Và anh nhã ý: “Ngày mai tôi đi Huế và Buôn Mê để giám sát công việc và thanh toán tiền cho các chủ trại ong ở miền Trung và Tây Nguyên. Nếu có thể, anh cố gắng đi cùng tôi một chuyến!”.

Anh và tôi rời Bảo Lộc phóng xe đi Huế. Chiếc xe Ford màu mận chín mang biển số 49H 6363 lăn bánh ra miền Trung. Anh Hoài vừa lái xe vừa rỉ rả kể thời “oanh liệt” của mình.

“Con ong thợ” là Nguyễn Văn Hoài, sinh ra và lớn lên tại Bảo Lộc. Tuổi thơ của anh đồng hành với sự thăng trầm của phố núi B’Lao. Anh cho biết, người khởi đầu nghề ong tại Bảo Lộc là một người Việt gốc Trung Hoa tên là Quách Đại Cương. Ông Cương nuôi ong từ năm 1950. Đến năm 1977, các chuyên gia ong của thế giới phát hiện khu vực Nam Tây Nguyên là vùng đất thuận lợi để phát triển giống ong ngoại nhập, nhất là ong từ nước Ý. Một năm sau, tại Bảo Lộc đã xuất hiện những trại ong với sản lượng 10 tấn mật/năm, được xếp nhất nước thời bấy giờ. Lúc ấy, anh Hoài chỉ có 2 đàn, nhưng năm kế tiếp Bảo Lộc bị một trận bão lịch sử, gió cấp 10 đã quật ngã 2 đàn ong của anh xơ xác. Sau đó, anh gom lại thành 1 đàn và mang đi gửi để lo kiếm sống bằng nghề khác. Những năm sau, nhờ thời tiết thuận lợi, mật được giá cộng với sự quyết tâm lấy lại danh dự thời “ngựa non háu đá”. Đàn ong của anh phát triển theo cấp số cộng rồi dần dần trở thành một trong những chủ trại ong được liệt kê vào danh sách 10 tấn/năm.

Năm 1998, thời tiết thay đổi đột ngột, mưa dầm rả rích kéo dài hàng tháng, giá mật xuống đến mức thê thảm. Hàng trăm ngàn con ong thợ của anh bay đi tìm mật không hẹn ngày về, chúng đột nhiên chết la liệt. Nhìn cảnh đàn ong của mình nằm trơ xác từng gốc cây, hẻm đá, anh sững sờ đến mức không bước đi nổi.

Nghề ong có 3 nguy cơ hủy diệt: thứ nhất là mưa dầm ướt cánh không rời tổ được; thứ hai là gặp phải thuốc trừ sâu cực mạnh do nhà vườn phun hoa lá và thứ ba là các trạm điện thoại di động chằng chịt, từ trường phóng đi đan xen nhau làm cho ong không định hướng được nên bị lạc không thể trở về. Anh Hoài một lần nữa lâm vào cảnh trắng tay trong lúc nhiều tấn đường cho ong ăn vào mùa tĩnh dưỡng chưa trả xong, tiền vay mượn bạn bè… Thế là hết! Hàng trăm ngàn con ong thợ của anh đã bỏ chủ ra đi. Để khất 80 triệu tiền nợ thời ấy, hai vợ chồng anh từ dập đầu xin lỗi chuyển sang van nài. Nhắc lại một thời tuyệt vọng, gai ốc của anh Hoài nổi lên và đôi mắt nhòe đi trong câm lặng. Lúc này xe chúng tôi đang lao vào đường hầm Đèo Cả, đoạn Khánh Hòa - Phú Yên.

“Rồi anh giải quyết bằng cách nào, trong lúc gần như khánh kiệt?” - Tôi hỏi, nhằm để anh lấy lại bình tĩnh trong lúc lái xe. “Làm được gì trong lúc tay trắng hả anh! Lúc ấy, chỉ nghĩ đến cái chết! Tôi đã dành tiền mua từng vỉ thuốc ngủ gom lại chờ đủ liều để kết thúc chuỗi ngày ô nhục. Lúc cầm vốc thuốc trên tay, tôi mơ hồ nghe tiếng kêu khóc xé lòng của vợ. Trong khoảnh khắc ấy, tôi ngẫm nghĩ mình chọn cái chết là thoát rồi, nhưng còn lại vợ và các con. Yến là người vợ cũng là người bạn đời thân yêu nhất của tôi sẽ tồn tại như thế nào với nợ nần và các con nhỏ dại. Chả nhẽ sự thất bại vì “sự cố” nghề nghiệp trong một gia đình mà người chồng lại có thể nhẫn tâm dồn hết lên vai vợ. Đó là hành động nhu nhược và vô trách nhiệm của một đời người. Tôi nhớ hôm ấy là ngày mưa dầm, tôi kể cho vợ tôi nghe sự tuyệt vọng đến liều lĩnh của mình. Anh biết! Lúc ấy hai vợ chồng ôm nhau khóc. Những giọt nước mắt nóng hổi của Yến rơi trên cánh tay trần đen đúa của tôi. Đến bây giờ tôi vẫn còn nhớ và có lẽ sẽ không bao giờ nhạt nhòa trong ký ức của mình. Năm 2000, là năm gia đình tôi không còn gì để mất. Tài sản duy nhất còn lại là chiếc xe đạp, hàng ngày tôi đạp xe xuống Đại Lào mua chè tươi về đạp rồi bán từng ký!...” - Anh Hoài tiếp tục lái xe trong thinh lặng với đôi mắt đẫm ướt.

* THẦM LẶNG MỘT NGHỀ

Năm 2002, biết được hoàn cảnh của anh Hoài, bà Trịnh Thị Hương - Giám đốc Công ty nuôi ong Phương Nam (thành phố Hồ Chí Minh) cho anh khoanh nợ và tiếp tục cho mượn 7 triệu tiền mặt cộng thêm nhiều tấn đường để anh khôi phục lại nghề. Như được chắp cánh, anh lao vào công việc một cách thận trọng.

Lần thứ hai đứng dậy, anh mang ong về huyện Xuân Lộc để đón mùa mật chôm chôm. Nhưng khi hạ trại xong, gặp ông chủ vườn khó tính yêu cầu mang ong đi trong vòng 24 tiếng đồng hồ. Anh cố nài nỉ vẫn không được.

Nghề nuôi ong được tính bằng xe. Mỗi xe là một trại. Mỗi trại có khoảng 250 thùng. Mỗi thùng là một đàn. Mỗi đàn có khoảng 20.000 con ong. Tổng cộng một trại có khoảng năm triệu con. Với số quân đông như vậy, nên các chủ trại thường sử dụng những thuật ngữ quân sự như: điều quân, rải quân, ém quân, dưỡng quân, đánh cấp tập, rút quân.

Những năm kế tiếp giá mật lên cao, anh Hoài tiếp tục nhân đàn rồi chuyển quân ra Hưng Yên để đón mùa mật nhãn. Sau đó, anh tập kết quân về Nghệ An nghỉ dưỡng. Nhân lúc lái xe về Bảo Lộc, đến tuyến đường La Sơn - Nam Đông (thuộc địa phận huyện Phú Lộc, Thừa Thiên - Huế), anh dừng chân tại khu rừng trồng bạt ngàn keo lá tràm. Anh tình cờ phát hiện một vài giọt nước bóng vàng còn đọng dưới cuống lá non. Nghề nghiệp đã dạy cho anh biết đó không phải là nước. Anh nếm thử, đúng là mật keo tiết ra trong mùa nắng ráo. Anh quay lại liên hệ với địa phương xin được cho lập trại bảo dưỡng ong dưới tán cây rừng và ngay lập tức điều 50 triệu quân từ Nghệ An về. Chỉ trong vòng 3 ngày hạ trại rải quân, các cầu ong đầy ắp mật. Những năm ấy anh trúng đậm. Với số vốn tăng cấp số nhân, anh quay về Bảo Lộc thành lập xưởng sản xuất thùng ong bằng loại nhựa phế thải mà anh đã suy nghĩ nhiều năm để thay thế loại thùng gỗ quá tốn kém. Đó là loại thùng nhựa tái chế trộn với trấu và mùn cưa vừa ấm về mùa đông vừa kéo dài tuổi thọ gấp 4 lần thùng gỗ mà giá thành chỉ bằng một nửa.

Khai thác mật từ keo lá tràm được vài năm, anh nhận thấy dân địa phương ở ngay trên rừng vàng, nhưng mức sống quá thấp. Vì vậy, anh đề xuất Công ty Phương Nam lập dự án nuôi ong theo kiểu gia đình và trực tiếp đến Sở Nông nghiệp - Phát triển Nông thôn Thừa Thiên - Huế xin được đầu tư diện rộng. Trong chương trình tổng thể dựa theo số liệu của địa phương, anh được biết có trên 80.000 ha rừng trồng keo lai và 10.000 ha cây cao su. Nếu chỉ khai thác 1/3 diện tích rừng trồng phục vụ cho việc nuôi ong, toàn tỉnh sẽ thu được 1.000 tấn mật/năm, với giá xuất khẩu 30.000 đồng/1 kg, cộng với sáp và cầu ong sau mật, tổng thu nhập sẽ mang về cho địa phương trên 2 triệu đô la. Đây là dự án vừa huy động được lực lượng lao động nhàn rỗi vừa góp phần xóa đói giảm nghèo. Trong phương án này, Công ty Phương Nam sẽ tổ chức tập huấn, cung cấp ong giống, trang thiết bị và dụng cụ kèm theo đồng thời bao tiêu toàn bộ sản phẩm theo giá thỏa thuận. Khi đi vào hoạt động, Công ty sẽ xây dựng nhà máy tinh chế mật ong tại địa phương. Đối với Thừa Thiên - Huế, tại thời điểm ấy là dự án lạ, không những họ chần chừ mà còn nghi ngờ anh Hoài có ý định gì khác. Biết không thể tạo được niềm tin ban đầu đối với ngành nông nghiệp, anh đã mời lãnh đạo Sở đi tham quan các trại ong của anh đang đặt tại huyện Phú Lộc, Hương Trà, Phong Điền… Và từ những hình ảnh sống động có kết quả, Thừa Thiên - Huế đã phát động và tổ chức kế hoạch nuôi ong rộng rãi. Đến nay, toàn diện tích rừng trồng có hàng tỷ con ong Ý đã “tỏ đường đi lối về”. Trong vài năm gần đây, mô hình nuôi ong nhân dân từ ý tưởng của anh Hoài đã mang về cho tỉnh hàng triệu đô la từ những khu rừng vàng, một thời yên lặng ngủ say này.

Khi tôi và anh Hoài đến các huyện Hương Trà, Nam Đồng, Phú Lộc đang vào mùa thu mật từ nguồn keo lá tràm. Tiếng cười nói râm ran của những người quay mật hòa với tiếng ong bay phủ kín một vùng trời lâu nay yên tĩnh. Người và ong đang lặng lẽ mang phấn hoa và mật từ 80.000 ha rừng trồng về phục vụ cho đời. Anh Tiến - một cư dân địa phương ở huyện Phú Lộc trong mô hình nuôi ong nhân dân, cho tôi biết: “Cũng nhờ Công ty Phương Nam và trực tiếp Phó Giám đốc Nguyễn Văn Hoài đã mang đến địa phương một nghề mới, tưởng chừng như “làm chơi nhưng ăn thiệt”. Gia đình tôi đã trả hết nợ nần, đời sống khá hơn, các cháu đều được đến trường, không phải chạy ngược xuôi như những năm trước!”.

Hiện nay, anh Hoài đã trở thành một trong những nhà nuôi ong thành đạt ở Bảo Lộc với số quân hàng tỷ. Tuy nhiên, anh vẫn trăn trở về nghề nghiệp của mình. Anh cho biết: Ở Israel (Do Thái) - một đất nước với địa hình, khí hậu và với nguồn nước cực kỳ khó khăn, phải xử lý từ nước biển chuyển thành nước ngọt. Vì thế tổng thu từ nông nghiệp của họ chỉ đạt 1% GDP, nhưng thu nhập từ ong chiếm 500 triệu USD/năm. Họ đã áp dụng kỹ thuật cao trong việc nuôi và chế biến sản phẩm từ ong một cách rất hiệu quả. Còn Việt Nam mình, một đất nước rất thuận lợi cho việc phát triển nghề này nhưng chỉ đạt 25 triệu USD/năm. Dự án nuôi ong nhân dân mới chỉ thử nghiệm bước đầu. Nhưng trong quá trình tổ chức và chiếm lĩnh thị trường nội địa cũng như xâm nhập các thị trường Bắc Mỹ, Nhật, Úc… vẫn đang còn phía trước.

“Làm thế nào để nghề nuôi ong mật tại Bảo Lộc giữ được thương hiệu “vương quốc” cũng như “vương quốc Trà B’Lao”. Hai mặt hàng chủ lực này luôn luôn nằm trong tiềm thức du khách khi đến thăm thành phố. Và để hội nhập với cộng đồng nghề ong Việt Nam những năm sau này, tôi đã và đang chuyển giao nghề cho con trai - Nguyễn Lâm Nguyên, đã tốt nghiệp 2 đại học (Kinh tế và Công nghệ thông tin). Hy vọng, con tôi sẽ thừa kế để làm nền tảng vươn lên và có thể góp phần nhỏ trong việc phát triển nghề ong công nghiệp tại thành phố Bảo Lộc” - Anh Hoài trăn trở.

Trần Đại