Cá tôm vượt cạn

Lần đầu tiên trong vòng chục năm qua, xuất khẩu thủy sản bị giảm sút mạnh do khủng hoảng tài chính kinh tế toàn cầu; qua đó bộc lộ tất cả các điểm yếu mà bao năm qua, dù vẫn hiển hiện nhưng ít ai để ý.

Đó là cái yếu của cả hệ thống sản xuất nguyên liệu, chế biến, kiềm soát vệ sinh an toàn thực phẩm, năng lực cạnh tranh, dìm giá tranh bán… Hội nghị toàn thể Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (Vasep) diễn ra ngày 10-6 tại TPHCM là dịp để các doanh nghiệp và cơ quan chức năng nhìn lại những yếu kém cố hữu mà giải pháp khắc phục không thể ngày một ngày hai.

Tôm sú Việt Nam biến mất khỏi thị trường?

Tôm sú là mặt hàng chủ lực trong xuất khẩu thủy sản hàng chục năm qua, mãi tới năm ngoái con cá tra mới vươn lên qua mặt con tôm sú, còn bao nhiêu năm trước, nó vẫn chiếm 50 - 60% kim ngạch thủy sản Việt Nam. Vậy mà trong phần đóng góp ý kiến của mình, Phó chủ tịch Vasep, ông Lê Văn Quang, với tư cách là Chủ tịch Ủy ban tôm Việt Nam, lại cảnh báo: “Có thể vài năm nữa, con tôm sú biến mất khỏi thị trường”.

Cảnh báo của ông Quang không phải là lời nói suông mà ông dẫn chứng trên thị trường thế giới hiện nay, con tôm thẻ chân trắng với giá thành rẻ, đang cạnh tranh lấn lướt con tôm sú ở khắp các thị trường xuất khẩu tôm sú của Việt Nam.

Cùng với khủng hoảng kinh tế, người tiêu dùng cũng thắt chặt hầu bao và tất nhiên, họ lựa thủy sản giá rẻ, trong khi con tôm sú thuộc nhóm sản phẩm thủy sản cao cấp.

“Việt Nam phải có đề án nghiên cứu, chọn dòng tôm sú giống sao cho năng suất cao, phù hợp với điều kiện nuôi của người dân và khí hậu thời tiết”, ông nói.

Trong khi chờ nhà nước đứng ra đầu tàu làm chuyện này, ông cho biết Công ty Minh Phú chuyên xuất khẩu tôm ở Cà Mau do ông làm tổng giám đốc đã hợp tác với một doanh nghiệp ở đảo Hawaii của Mỹ chuyên về nghiên cứu, chọn dòng tôm, để tìm cách chọn giống, lai tạo tôm sú hợp với Việt Nam.

Ông Lê Việt Tiến, Giám đốc VD Food, ủng hộ ý tưởng của ông Quang dù công ty của ông Tiến chuyên làm cá ba sa chế biến tinh. “Không chỉ tôm, mà cá tra, cá ba sa cũng vậy, giống cá thì lai tạp quá nhiều, đã thoái hóa do lai tạo quá gần, giống như cùng huyết thống làm năng suất cá giảm”.

Ông Tiến đề nghị chuyện nghiên cứu phát triển giống nhà nước, các viện nghiên cứu nên làm chứ không nên để doanh nghiệp tự “bơi” như lâu nay. Chính vì những điều đó nên tôm cá của chúng ta nuôi chậm lớn, tỷ lệ chết lớn, giá thành cao so với các nước trong khu vực, nông dân nuôi dễ bị lỗ lã vì dịch bệnh, vì thua lỗ.

Mất uy tín bởi… tạp chất

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn gần đây đã ban hành quy định tỷ lệ mạ băng phi lê cá tra (tức lượng nước đưa vào cá khi cấp đông) ở dưới mức 20% sau khi xảy ra tình trạng các nhà xuất khẩu bắt tay nhà nhập khẩu, nâng tỷ lệ mạ bằng nhằm giảm khối lượng tịnh, mà Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lương Lê Phương cho rằng đây là hình thức “ăn gian, móc túi người tiêu dùng thế giới”.

Thế nhưng, Chủ tịch Ủy ban cá nước ngọt Ngô Phước Hậu cho biết, nhiều doanh nghiệp vẫn còn qua mặt quy định của bộ, nâng tỷ lệ mạ băng. Đó là chưa kể doanh nghiệp mua cá chết làm phi lê, đấu trộn với phi lê cá sống khiến khách hàng than vãn, gây mất uy tín cho con cá tra của Việt Nam.

Mà đâu chỉ có cá, con tôm cũng bị bơm chích tạp chất. Ông Lê Văn Quang kể có doanh nghiệp xuất khẩu tôm, bơm chích tạp chất để tăng trọng lượng tôm và chào bán tôm cho khách hàng EU thấp hơn giá tôm bình thường tới 2 đô la Mỹ/kg. “Kiểu này thì 6 tháng hay một năm nữa, xuất khẩu tôm vào thị trường EU gặp nguy hiểm nếu các nhà nhập khẩu tẩy chay tôm Việt Nam”, ông Quang lo lắng.

Bà Nguyễn Thị Thu Sắc, giám đốc một doanh nghiệp chuyên chế biến hải sản biển, cho rằng việc kiểm tra, ngăn chặn các hành vi làm mất vệ sinh, an toàn thủy sản hiện nay của các cơ quan nhà nước gần như chỉ làm phần ngọn, là kiểm tra ở các nhà máy chế biến, trong khi cái gốc là nơi nuôi trồng, nậu vựa, đại lý, ghe thuyền thì chẳng ai kiểm tra, nhắc nhở.

“Khó khăn lớn nhất của ngành thủy sản hiện nay không phải là khủng hoảng kinh tế hay thị trường xuất khẩu bị thu hẹp, mà là nội tại của chính ngành thủy sản ở trong nước, từ nuôi trồng, đánh bắt, chế biến, vệ sinh an toàn thực phẩm…”, bà Sắc nói và nhiều doanh nghiệp tham gia hội nghị đồng tình.

Chưa quan tâm tới nông dân

Trong 5 tháng đầu năm 2009, xuất khẩu thủy sản cả nước được 400.000 tấn với kim ngạch 1,369 tỉ đô la Mỹ, giảm 5,6% về sản lượng và 9,4% về giá trị so với cùng kỳ năm ngoái, sau hơn chục năm liên tục tăng trưởng, thậm chí có mặt hàng như cá tra trong 5 năm qua tăng trưởng liên tục 2 con số hàng năm, 5 tháng qua thì giảm 4,1%.

Chủ tịch Vasep Trần Thiện Hải nhận xét là khi nền kinh tế khó khăn, cụ thể là thủy sản, rất dễ xảy ra các xung đột về lợi ích trong một chuỗi giá trị sản phẩm như giữa nhà máy với nông dân, giữa các nhà máy với nhau.

Tuy nhiên, ông khẳng định: “Phải đặt nông dân, với vai trò người làm ra nguyên liệu lên trên hết, việc còn lại nội bộ các doanh nghiệp hội viên bàn bạc tháo gỡ”.

Ông Hải nói như vậy trong bối cảnh nhiều ý kiến doanh nghiệp lo lắng cho việc thiếu hụt nguyên liệu hiện nay, tình trạng nông dân “treo ao cá, ao tôm”, thua lỗ vì giá thức ăn quá cao mà giá cá tôm không tăng bao nhiêu.

Ông Nguyễn Văn Kịch, Tổng giám đốc Cafatex Hậu Giang, ước tính hiện nay nông dân bỏ tiền ra đầu tư cho con tôm, con cá chỉ còn 50% so với lúc cao điểm 1 - 2 năm trước. Ông Kịch kể ông đi khảo sát vùng tôm ở Cà Mau, thấy nông dân nuôi tôm quảng canh bị thua lỗ phải “treo ao” đi làm thuê ở miệt lúa An Giang, Đồng Tháp.

Mặc dù Ủy ban cá nước ngọt cho rằng sản lượng cá trong dân đang giảm xuống, sản lượng cá của các doanh nghiệp đầu tư nuôi thì tăng lên chứng tỏ công nghiệp nuôi cá đang đi vào sản xuất lớn, bền vững, thế nhưng ông Lê Việt Tiến, Giám đốc VD Food thì cho rằng nuôi tôm, cá vốn dĩ là nghề, là đất sống của nông dân mà nông dân không nuôi nổi, chứng tỏ ngành thủy sản đang có vấn đề.

“Doanh nghiệp tôi đầu tư nuôi cá với hơn 30.000 tấn một năm nhưng tôi không phải sống bằng nghề nuôi, giờ lại đi làm thay nông dân là không ổn. Về lý thuyết tôi chủ động được nguyên liệu nhưng thực tế chứng tỏ nông dân không còn tha thiết với con tôm, cá”, ông Tiến nói.

Theo ông Tiến, nông dân đang bỏ nuôi cá một phần vì doanh nghiệp chứ không đơn thuần là thiếu vốn hay dịch bệnh. Con cá tra của Việt Nam được khách hàng đánh giá là “ngon mà rẻ” và cá tra của Việt Nam gần như “một mình một chợ, không có đối thủ cạnh tranh”, thế nhưng giá cá tra xuất khẩu thì năm sau giảm so với năm trước và cứ giảm dần.

“Các doanh nghiệp chúng ta tranh bán, dìm giá cá xuống thì kéo theo giá mua cá của nông dân cũng phải giảm theo. Doanh nghiệp thì lời nhiều hay lời ít chứ cạnh tranh bán thì nông dân treo ao. Nhà máy xây dựng tốn kém hàng triệu đô la với thiết bị hiện đại mà nông dân thua lỗ chẳng nuôi nổi cá tôm thì đó là thiếu bền vững”, ông Tiến nói thẳng.

Một doanh nghiệp khác đồng tình và cho biết mỗi năm Vasep tổ chức hội chợ Vietfish một lần, mang tính quốc tế nhưng mỗi lần hội chợ, doanh nghiệp trong ngành lại lo vì thế nào cũng xảy ra hiện tượng tự hạ giá để cạnh tranh lôi kéo khách hàng.

Hồng Văn

Các tin chế biến, xuất nhập khẩu thủy hải sản khác:

Xem các tin năm 2014

Các tin cũ: năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323