Thuỷ sản Việt Nam: Lao đao với luật mới

Thuỷ sản Việt Nam lâu nay luôn là mặt hàng xuất khẩu (XK) chủ lực của ngành nông nghiệp. Tuy nhiên có một thực tế là XK thuỷ sản đang đứng trước nguy cơ không đảm bảo chỉ tiêu kim ngạch trong năm nay.

Loay hoay ứng phó với không ít khó khăn về rào cản kỹ thuật từ phía nhà nhập khẩu, nay DN lẫn ngư dân lại thêm phần nặng gánh khi đối mặt với rào cản mới: Luật IUU (Quy định về hoạt động đánh bắt cá bất hợp pháp, không có báo cáo và không theo quy định) bắt đầu có hiệu lực từ 1.1.2010.

XK sẽ lao đao với luật mới?

Luật IUU (Illegal, Unreported and Unregulated Fishing) được Uỷ ban Châu Âu (EC) đặt ra trước thực trạng về các hoạt động gây tác hại nghiêm trọng cho môi trường biển. Là thị trường nhập khẩu lớn các sản phẩm thuỷ sản từ các nước, trong đó có VN, cộng đồng các nước Châu Âu (EU) cho rằng nguyên nhân quan trọng của việc sản phẩm thuỷ sản IUU nhập vào các nước này là do thị trường thiếu cơ chế kiểm soát và truy xuất nguồn gốc.

Ước tính thiệt hại từ việc không thực hiện triệt để các quy định trên lên đến 10 tỉ euro mỗi năm, khiến không ít DN XK lao đao. Việc thực hiện Luật IUU là cần thiết và đảm bảo quyền lợi cho cả ngư dân lẫn các DN.

Trước những lý do trên, EC đưa ra Luật IUU cho tất cả các sản phẩm thuỷ sản nhập vào thị trường EU, theo đó từ 1.1.2010, tất cả các lô hàng thuỷ sản nhập khẩu phải có chứng nhận tên tàu và vùng biển khai thác. Các sản phẩm thuỷ sản nhập khẩu vào EU phải có giấy chứng nhận đánh bắt. Cơ quan chức năng của nước có tàu đánh bắt phải xác nhận rằng thuỷ sản đánh bắt được trên tàu là phù hợp với quy định của pháp luật và các quy định quốc tế về quản lý vào bảo tồn nguồn lợi thuỷ sản.

Đặc biệt, luật nêu rõ các quốc gia thành viên EU phải áp dụng việc xử phạt ở mức tối thiểu gấp 5 lần giá trị của sản phẩm thuỷ sản sai phạm thu hồi được khi phát hiện vi phạm quy định nói trên. Ngoài ra có thể tiến hành các biện pháp xử khác kèm theo như tịch thu tạm thời tàu đánh bắt cá vi phạm, tịch thu sản phẩm đánh bắt được và ngư cụ bị cấm, tạm dừng hoặc thu hồi giấy phép đánh bắt, giảm bớt hoặc thu hồi quyền đánh bắt...

Sẽ là không có vấn đề gì đối với các quốc gia có tiềm lực và điều kiện cơ sở vật chất trong XK thuỷ sản, nhưng điều này lại trở thành khó khăn không nhỏ đối với một nước có quy mô sản xuất thuỷ sản nhỏ lẻ và manh mún như VN. Theo số liệu của Cục Khai thác và bảo vệ nguồn lợi thuỷ sản (Bộ NNPTNT) nước ta có khoảng gần 130.000 tàu thuyền, trong đó số tàu thuộc nhóm có công suất lớn hơn 90 CV (mã lực) chỉ chiếm một con số nhỏ là 15.500 chiếc với tỉ lệ khoảng 16%.

Như vậy, vẫn còn 84% số tàu thuyền quy mô nhỏ hoạt động rải rác, manh mún và nằm ngoài tầm kiểm soát của các cơ quan quản lý. Cục trưởng Chu Tiến Vĩnh cho biết, nghề cá VN lâu nay luôn trong quy mô sản xuất nhỏ, lực lượng quản lý mỏng, DN chủ yếu thu mua thuỷ sản qua hệ thống trung gian nên việc thực hiện ghi chép nguồn gốc xuất xứ đầy đủ cho các lô hàng khi xuất đi là điều không thể thực hiện được. Thời điểm áp dụng luật đã cận kề.

Loay hoay đối phó

Xung quanh Luật IUU, Hiệp hội Chế biến và XK thuỷ sản (VASEP) thừa nhận nếu áp dụng quy định này vào VN thì chắc chắn ngay trong quý I/2010 sản lượng XK thuỷ sản sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Số lượng hàng có nguy cơ bị dồn ứ bởi việc xử lý truy xuất nguồn gốc tàu khai thác và vùng ngư trường (vốn đã là bí mật trong khai thác giữa các tàu thuyền và khu vực), DN theo đó sẽ gánh chịu không ít áp lực từ quy định trên.

Việc mua bán sản phẩm phần lớn lại phải thông qua trung gian thương lái nên Vasep khẳng định khó để có được giấy chứng nhận của từng lô hải sản đánh bắt. Cơ quan này cũng đưa ra đánh giá, để thực thi được Luật này không chỉ ở VN mà còn các nước khác, EU phải có lộ trình từ 2 - 3 năm để tiến hành hướng dẫn cho các nước.

EU hiện là thị trường nhập khẩu thuỷ sản lớn nhất của nước ta, chiếm khoảng gần 30% tỉ trọng XK. Từ con số 14 quốc gia nhập khẩu thuỷ sản VN, hiện con số này đã lên đến 27 quốc gia. Theo đánh giá của Thứ trưởng Bộ NNPTNT Lương Lê Phương, đây là thị trường chủ lực và khá ổn định của các mặt hàng thuỷ sản, đồng thời cũng là thị trường có mối quan hệ thiết yếu đối với ngành thuỷ sản nước ta.

Nhiều năm nay, mặt hàng cá tra luôn là tâm điểm của nhiều nước EU bởi sức "tấn công" mạnh mẽ của nó đối với thị trường các nước này. Tại Tây Ban Nha, cá tra VN đánh bật mặt hàng cá tuyết nội địa khiến nước này không ít lần "rêu rao" những vấn đề về chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm gây bất lợi cho cá tra nước ta. Điều này diễn ra tương tự tại nhiều nước như Ai Cập, Ý...

"Chính vì muốn bảo hộ các sản phẩm trong nước nên không ít lần thuỷ sản nước ta bị gây áp lực. Bà con ngư dân không ít phen điêu đứng với các vụ scandal này. Khó khăn này chưa hết thì khó khăn khác lại đến. Đến cả thuyền trưởng còn không biết chữ, thì quá khó cho VN để tiến hành kiểm soát tàu cá và vùng ngư trường" - Thứ trưởng Phương e ngại.

Trước tình hình trên, Bộ NNPTNT đang gấp rút có những động thái nhằm cải thiện tình thế. Việc đánh mã số vùng khai thác đang được hoàn thành. Đối với các tàu đánh cá nhỏ, Bộ yêu cầu các địa phương chỉ đạo nghiêm túc việc cải tiến ngay một số tàu nhỏ, phân loại tàu, ghi nhật ký khai thác. Về phía cộng đồng DN, VASEP đã chỉ đạo việc giám sát hoạt động của DN, hướng dẫn DN thực hiện đúng kê khai biểu mẫu đồng thời thực hiện tốt các thủ tục thu mua chế biến nguyên liệu trong đó kê rõ nguồn gốc sản phẩm.

Cục Khai thác và Bảo vệ nguồn lợi thuỷ sản cũng đã có hẳn một đề án về chiến lược phát triển ngành thuỷ sản đến 2020, phân khúc ba giai đoạn, trong đó có trang bị các radio trực canh, lắp đặt tại các trạm biên phòng thiết bị định vị việc ra vào của tàu cá... Tuy nhiên, các mục tiêu này xem ra vẫn chỉ nằm trên giấy, trong khi năm 2009 thì đã sắp hết, mà các rào cản từ phía nhà nhập khẩu thuỷ sản cứ ngày một nhiều thêm...

EU dẫn ngôi quán quân trong nhập khẩu thuỷ sản VN 2009. Bộ NNPTNT cho biết, 9 tháng đầu năm nay thuỷ sản VN nhập vào EU chiếm 26% tổng thị phần. Nhật Bản xếp thứ hai về giá trị song lại đứng thứ ba sau Mỹ về lượng.

EU là nhà nhập khẩu thuỷ sản lớn nhất thế giới. Theo VASEP, hàng năm, EU nhập khẩu khoảng 500.000 tấn thuỷ sản, trị giá 20,8 tỉ USD. Trong đó, khoảng 45.000 tấn (9%), trị giá 1,6 tỉ USD (10%) có nguồn gốc từ khai thác bất hợp pháp.

Công nhận bổ sung 30 DN chế biến thuỷ sản vào EU. Theo đề nghị của Cục Quản lý Chất lượng Nông lâm sản và Thuỷ sản - Bộ NNPTNT, Uỷ ban Châu Âu đã chính thức chấp thuận và công bố bổ sung 30 DN, điều chỉnh thông tin đối với 10 DN, nâng tổng số các DN Việt Nam được phép chế biến thuỷ sản XK vào thị trường EU lên 330 DN.

Dương Hà

Các tin chế biến, xuất nhập khẩu thủy hải sản khác:

Xem các tin năm 2014

Các tin cũ: năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323