Cần xây dựng mối quan hệ kinh tế giữa các mắc xích trong ngành công nghiệp cá tra

Bắt đầu năm 2001, nước ta chuyển từ nghề nuôi cá tra nhỏ lẻ, quy mô gia đình sang nuôi trồng, chế biến và xuất khẩu theo hướng hàng hóa. Từ đó, nghề nuôi cá tra đã có bước tiến ngoạn mục với sản lượng từ khoảng 100 ngàn tấn (năm 2001), đến nay đã tăng lên hơn 1 triệu tấn và trở thành sản phẩm chủ lực của ngành chế biến thủy sản xuất khẩu. Tuy nhiên, nhìn lại một năm hoạt động, bên cạnh những thành tựu đạt được, ngành công nghiệp cá tra Việt Nam cũng gặp không ít khó khăn, thử thách cần phải giải quyết cấp bách.

Những mảng sáng thị trường

Hiện nay, sản phẩm cá tra Việt Nam ngày càng chiếm vị thế gần như "độc quyền" trên thị trường thủy sản thế giới: Có mặt trên 133 nước, trong đó có các thị trường lớn như Mỹ, EU, Nga và trong các thị trường này cá tra Việt Nam chiếm đến 70 - 80% thị phần cá da trơn.

Theo ước tính, 11 tháng đầu năm nay đã có trên 10.000 tấn lườn cá tra đông lạnh Việt Nam vào Rumani, dự kiến cả năm 2010, số lượng lườn cá tra đông lạnh của Việt Nam vào Rumani vượt con số 11.000 tấn là hoàn toàn khả quan và kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam đối với loại thủy sản này sẽ đạt trên 15 triệu USD.

Tại thị trường Tây Ban Nha, tính đến hết tháng 10/2010, đã tiêu thụ xấp xỉ 44 nghìn tấn cá tra Việt Nam, tăng 1,5% so với cùng kỳ năm 2009. Bộ Y tế và Tiêu dùng Tây Ban Nha khẳng định cá tra của Việt Nam đáp ứng các quy định về an toàn thực phẩm của EU.

Các công ty thuỷ sản tại Đức đang giúp gia tăng giá trị cho cá tra Việt Nam khi họ nhìn nhận cá tra Việt Nam là nguồn cung cấp dinh dưỡng dồi dào, chất lượng tốt; đồng thời các công ty này cũng giới thiệu những sản phẩm hun khói cao cấp chế biến từ cá tra tại Đức.

Tương tự như vậy, tình hình tiêu thụ thủy sản Việt Nam tại thị trường Italia cũng đang rất sôi động và hiện có gần 100 doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu cá tra sang thị trường này. Ông Romano Marabelli - Vụ trưởng Vụ Thú y, Dinh dưỡng và An toàn thực phẩm thuộc Bộ Lao động, Y tế và Chính sách Xã hội Italia khẳng định: "Không tồn tại mối nguy hiểm nào từ cá tra Việt Nam nhập khẩu, tại Italia không xảy ra bất kỳ vấn đề rắc rối nào liên quan đến việc tiêu thụ cá nhập khẩu từ Việt Nam".

Về tình hình nuôi trồng và chế biến cá basa trong nước năm 2010 có nhiều khởi sắc. Hiện nay, diện tích mặt nước nuôi cá tra toàn vùng ĐBSCL khoảng 6.000 ha, dự kiến kim ngạch xuất khẩu trị giá khoảng 1,4 tỉ USD. Đó là chưa kể giá trị tăng thêm từ phụ phẩm, phế phẩm cá tra (trước đây chưa sử dụng), mang lại nguồn thu lớn, tạo ra lợi nhuận cao gấp nhiều lần so với chế biến phi lê xuất khẩu.

Theo bà Phạm Thị Diệu Hiền, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần thủy sản Bình An (Bianfishco), hiện nay, Công ty đã ứng dụng khoa học vào sản xuất để biến 70% phụ phẩm, phế phẩm cá basa thành các sản phẩm giá trị gia tăng: Cuối năm 2010, sản phẩm nước mắm từ cá tra ra đời cung cấp cho thị trường Mỹ, châu Âu và nội địa; năm 2011, sẽ có dầu ăn, collagen chiết xuất từ cá basa được xuất khẩu rộng rãi; ngoài ra sẽ còn nhiều sản phẩm giá trị gia tăng khác, mang lại nguồn lợi lớn cho doanh nghiệp và người nuôi.

Mặt khác, trên thị trường thế giới, vai trò của cá tra như nguồn bổ sung cho nguồn cung sụt giảm các loại cá thịt trắng, đang ngày càng lớn và quan trọng hơn, người tiêu dùng thế giới ngày càng yêu thích mặt hàng này. Trên thị trường Mỹ, Đức, Nga, cá tra đều nằm trong danh sách các loại thủy sản được tiêu dùng nhiều nhất. Người tiêu dùng tại các thị trường lớn như Anh, Tây Ban Nha, Pháp đều ưa chuộng dòng sản phẩm này.

Những vệt tối chồng lấn

Sức ép cạnh tranh từ cá tra Việt Nam khiến giới truyền thông Ai Cập vào năm 2009 mở hẳn chiến dịch bôi bẩn hình ảnh con cá tra vì cho rằng, loài cá này đã gây ảnh hưởng trực tiếp đến kế sinh nhai của hàng trăm ngàn hộ nông dân sống bằng nghề nuôi cá rô phi đỏ trên sông Nile.

Đầu năm 2009, Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) triển khai dự luật Nông nghiệp 2008 (Farm Bill), trong đó có điều khoản liên quan tới cá tra và cá tra được đưa vào danh sách quản lý chặt chẽ như sản phẩm thịt nhập khẩu vào Mỹ. Tiếp theo, cá tra Việt Nam bị truyền thông Pháp, Tây Ban Nha, Na Uy, Ý, Ai Cập, Mỹ, Trung Đông, Bắc Phi... cho rằng cá tra Việt Nam được nuôi trong môi trường ô nhiễm; do đó, từ ngày 26/3/2009, Ai Cập ngưng nhập các lô hàng philê cá tra của Việt Nam để điều tra.

Tháng 5/2010, Hiệp hội Chủ trại nuôi cá nheo Mỹ (CFA) mở chiến dịch truyền thông cáo buộc Việt Nam nuôi cá tra trong môi trường nước ô nhiễm. Gần đây nhất vào tháng 8/2010, Bộ Thủy sản Brazil lại có công văn gửi Bộ Nông nghiệp Brazil yêu cầu đưa cá tra nhập khẩu vào chương trình đánh giá nguy cơ và trong thời gian thực hiện đánh giá rủi ro sẽ tạm ngưng nhập khẩu sản phẩm này từ Việt Nam.

Đầu tháng 12/2010, Quỹ Động vật hoang dã thế giới (WWF) đưa cá tra Việt Nam vào danh sách đỏ trong "Cẩm nang hướng dẫn tiêu dùng thủy sản 2010" tại một số nước châu Âu và việc cam kết với WWF về việc áp dụng tiêu chuẩn nuôi bền vững ASC vào vùng nuôi cá tra của Việt Nam, đã làm tăng gánh nặng chi phí lên vai người nông dân.

Thời gian qua, các mặt hàng cá tra xuất khẩu Việt Nam đã đạt đến ngưỡng rào cản lớn và một số doanh nghiệp làm ăn không lành mạnh đã sử dụng chiến lược giá cạnh tranh, giảm chất lượng để chiếm lĩnh thị trường, thay vì chuyển hướng sang một giai đoạn phát triển khác, đã làm cho hoạt động nuôi trồng, chế biến, xuất khẩu nội địa bị tổn hại. Điều này dẫn đến giá cá tra nguyên liệu đã duy trì ở mức thấp trong một thời gian dài, trong khi đó giá nguyên liệu đầu vào cho hoạt động nguôi trồng như giá con giống, thức ăn chăn nuôi, tăng giá mạnh, đã dần dần xói mòn động lực sản xuất của nông dân.

Cho đến cuối năm 2010, người nuôi thả cá tra vẫn dè dặt, dù thấy giá thu mua cá tra nguyên liệu đã tăng cao kỷ lục trong 10 năm trở lại đây với mức giá thu mua là 23.500 đồng/kg. Tuy giá thu mua cao như vậy, nhưng doanh nghiệp cũng không thu mua đủ số lượng cá cần thiết để chế biến, dẫn đến nguy cơ sụt giảm xuất khẩu cá tra cục bộ trong tương lai gần.

Nguyên nhân của sự khủng hoảng thiếu này, không gì khác ngoài việc tổng công suất của ngành công nghiệp chế biến cá tra đã tăng lên rất nhanh trong mấy năm qua. Theo ông Trương Đình Hòe, Tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), ước tính tổng công suất các nhà máy chế biến cá tra hiện vào khoảng 2,5 triệu tấn, trong khi sản lượng cá nguyên liệu chỉ khoảng trên 1 triệu tấn, chính vì thế, trong năm 2010, nhìn chung các nhà máy chế biến cá tra ở ĐBSCL chỉ hoạt động được khoảng 30 - 40% công suất thiết kế.

Theo dự báo của VASEP, trong năm 2011, sản lượng cá tra nguyên liệu sẽ tiếp tục giảm mạnh, có thể xuống mức dưới 1 triệu tấn. Nguyên nhân chính vẫn do nông dân không vay được vốn ngân hàng, nhiều người nuôi tiếp tục treo... ao, vì giá thức ăn liên tục tăng cao...

Cần xây dựng mối quan hệ giữa các mắc xích

Để giải quyết những bất cập trong hoạt động chế biến cá tra xuất khẩu trong thời gian qua, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam đã đề nghị 4 giải pháp đối với sản xuất cá tra, trong đó, giải pháp quy định giá sàn cho cá tra được xem là giải pháp căn cơ cho các vấn đề của ngành cá basa Việt Nam. Tuy nhiên, quy định giá sàn là chưa đủ để giải quyết vấn đề của ngành cá tra trong dài hạn khi mà vấn đề then chốt là mối ràng buộc lợi ích kinh tế trong chuỗi giá trị ngành hàng cá tra, giữa người nông dân và doanh nghiệp còn hết sức lỏng lẻo. Mặt khác, quy định giá sàn không có giá trị đảm bảo lợi nhuận sản xuất của người nông dân, mà biện pháp này chỉ có tác dụng cao nhất trong việc bảo vệ nông dân trước những biến động bất thường của thị trường.

Do đó, theo một số chuyên gia kinh tế, để phát triển bền vững ngành cá tra, vấn đề then chốt đầu tiên cần quan tâm là xác định sản phẩm phát triển chủ lực. Thời gian qua, cá tra phile đông lạnh đã giành được những vị thế nhất định trên thị trường thế giới và nhu cầu đối với các mặt hàng này vẫn được dự báo tăng trong thời gian tới. Trên cơ sở này, cần xác định cá tra phile là sản phẩm chủ lực của ngành thủy sản trên thị trường thế giới, từ đó, xây dựng chiến lược phát triển tổng thể dựa trên các dòng sản phẩm có lợi thế cạnh tranh cao.

Cần phân kỳ giai đoạn phát triển cụ thể và quan trọng hơn, xác định thời điểm chuyển hướng trong từng giai đoạn phát triển. Cụ thể với vấn đề của ngành cá tra Việt Nam, các mắt xích trong chuỗi giá trị ngành hàng cần đồng thuận rằng đây chính là thời điểm quyết định để chuyển hướng phát triển sang một giai đoạn cao hơn, trong đó, giá bán tăng cùng với giá trị gia tăng trong sản phẩm, đi đôi với chiến lược phân khúc thị trường mới. Đồng thời, đây cũng là điều kiện để nâng cao toàn chuỗi giá trị ngành hàng, vực dậy hoạt động sản xuất đang đình trệ và tăng trưởng xuất khẩu trong dài hạn.

Vấn đề nâng cao chuỗi giá trị ngành hàng cần tập trung vào xây dựng mối quan hệ lợi ích kinh tế giữa các mắt xích - giữa người cung ứng vật tư nuôi trồng thủy sản, cung ứng con giống, người nuôi trồng, doanh nghiệp chế biến xuất khẩu - xem đây là một khối thống nhất, phối hợp nhịp nhàng. Sự gắn kết và chia sẻ lợi ích kinh tế là nền tảng giúp ngành hàng vận hành theo cơ chế thị trường, qua đó, ngành công nghiệp này có thể được công nhận là ngành công nghiệp hoạt động theo cơ chế thị trường.

Thành Công

Các tin chế biến, xuất nhập khẩu thủy hải sản khác:

Xem các tin năm 2014

Các tin cũ: năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323