Hải sản mất giá, khó xuất khẩu vì bảo quản kém

Không đánh bắt được cá, ngư dân lỗ đã đành, nhưng ngay cả trúng cá nhiều khi cũng chỉ có thể bán làm mắm. “Cá tươi giá 20.000 đồng/kg, cá sử dụng cho muối mắm chỉ 10.000 đồng/kg”, ông Lê Văn Quốc, một ngư dân than.

Nguyên nhân của tình trạng trên là do không biết kỹ thuật sơ chế, hạn chế về phương tiện bảo quản sau khai thác, nên chất lượng hải sản giảm sút và mất giá. Thu nhập của ngư dân vì vậy bấp bênh.

Ngư dân đang sơ chế cá ngừ đại dương. Ảnh: Thy Thanh

Chênh lệch đến năm lần

Cảng cá Hòn Rớ và chợ thuỷ sản đầu mối Nam Trung bộ (Khánh Hoà) liên tục đón những chuyến tàu câu cá ngừ đại dương cập bến. Tại đây, những con cá ngừ đại dương nhìn bên ngoài như nhau, nhưng chất lượng và giá cả có sự chênh lệch lớn. Anh Tư Bốn, một chủ vựa thu mua cá ngừ nói cũng là con cá ngừ cùng kích cỡ, khối lượng, khai thác một thời điểm nhưng giá không giống nhau. “Cá được bảo quản tốt, đủ tiêu chuẩn xuất khẩu khoảng 140.000 đồng/kg; bảo quản không đúng cách, giảm phẩm chất thì giá bằng chừng 1/5 và chỉ có thể tiêu thụ nội địa, không thể xuất khẩu được. Các chủ vựa thu mua phân chia cá thành ba loại, với mức giá chênh lệch nhau khá xa”, anh Tư Bốn cho biết.

Sản lượng đánh bắt cá ngừ ở các tỉnh Nam Trung bộ đạt hơn 2 vạn tấn mỗi năm, trong số đó đủ tiêu chuẩn xuất khẩu không nhiều. Điển hình như tại Khánh Hoà, sản lượng mỗi năm ước đạt 10.000 tấn, đủ tiêu chuẩn xuất khẩu khoảng 2.500 tấn. Nguyên nhân do ngư dân vẫn dùng phương pháp bảo quản bằng đá lạnh và không thể kéo dài quá lâu thời gian bảo quản. Phú Yên là cái nôi của nghề đánh bắt cá ngừ nổi tiếng trong và ngoài nước, với 700 tàu thuyền công suất lớn hành nghề câu cá ngừ đại dương. Mỗi năm, ngư dân tại đây đánh bắt được trên 5.000 tấn cá ngừ (riêng từ đầu năm 2011 đến nay đã đánh bắt được khoảng 5.900 tấn). Tuy nhiên chỉ 24 – 30% sản lượng được xuất khẩu sang các nước Âu, Mỹ và Đông Bắc Á mang về kim ngạch chỉ trên 10 triệu USD/năm.

Thạc sĩ Phan Xuân Quang, viện Khoa học và công nghệ khai thác thuỷ sản, đại học Nha Trang cho biết thường mỗi chuyến biển hiện nay kéo dài 25 ngày, trong đó thời gian đi về đã hết năm ngày. 20 ngày khai thác và không thể ở lâu hơn vì ở lâu cá bị hư, giảm phẩm chất, giá sụt giảm. “Nếu bảo quản tốt ở trên biển lâu hơn, thì chuyến biển sẽ hiệu quả hơn”, ông Quang khẳng định.

Trưởng phòng quản lý khai thác, nguồn lợi và môi trường thuỷ sản, chi cục Khai thác và bảo vệ nguồn lợi thuỷ sản tỉnh Khánh Hoà Võ Khắc Én, cho biết năm nay sản lượng khai thác ở tỉnh đã đạt gần 70.000 tấn. Thế nhưng cá chọn (cá thu, cá ngừ...) đủ tiêu chuẩn chế biến xuất khẩu chỉ 40 – 50%. “Khi ngư dân đi câu cá ngừ đại dương đạt sản lượng khoảng trên dưới 2 tấn là phải quay về dù có thể đánh thêm. Nếu ở lại sẽ không đủ lượng đá bảo quản nên cá sẽ giảm phẩm cấp, giá rớt thê thảm, nên sẽ lỗ nặng. Một trong những nguyên nhân do trong số hơn 800 phương tiện khai thác xa bờ ở Khánh Hoà, chưa tàu nào có hệ thống tủ lạnh. Giá một hệ thống khoảng 300 triệu đồng, ngư dân không đủ tiền với lại cũng chưa quen vận hành, sử dụng”, ông Én nói.

Lúng túng

Hiện ngư dân Nam Trung bộ đều bảo quản bằng phương pháp ướp đá, song ngay cả thiết kế thùng đựng đá cũng có vấn đề. Bởi hai lớp gỗ, lớp xốp ở giữa nên đi lâu ngày đá sẽ tan nhanh thành nước. Thậm chí phương pháp sơ chế của ngư dân vẫn làm theo kiểu truyền đời, cá khai thác xong rửa qua và xếp vào thùng. “Cá ít, đá nhiều hay cách xếp không đúng cách cũng sẽ làm giảm chất lượng sản phẩm do đá tan nhanh. Đáng lẽ sau khi khai thác, đặc biệt là cá ngừ đại dương ngư dân phải nhanh chóng làm chết và nhúng vào nước lạnh sau đó mới xếp từng lớp vào hầm...”, ông Quang nói.

Ông Lê Văn Quốc, chủ tàu cá ở phường Nhơn Hải, thành phố Quy Nhơn, Bình Định nói khi không đánh bắt được cá, lỗ là tất nhiên. Ông Quốc nói: “Nhiều chuyến đi biển trúng cá về đến nơi chỉ có thể bán làm mắm. Cá tươi giá 20.000 đồng/kg, cá sử dụng làm muối mắm giá chỉ 10.000 đồng/kg. Khó khăn nhất là mỗi chuyến biển đi khoảng 20 ngày, tốn khoảng 100 triệu đồng, nhưng không dám ở thêm vì ở thêm cá sẽ giảm chất lượng, giá giảm”.

Để khắc phục điểm yếu này, ông Võ Thiên Lăng, phó chủ tịch hội Nghề cá Việt Nam, chủ tịch hội Nghề cá Khánh Hoà đưa ra giải pháp tổ chức thành lập các tổ đội liên kết như mô hình ngư đội Trường Sa. Sẽ phân công tàu bám biển khai thác, tàu vận chuyển về bờ. “Nhưng khi sóng gió lớn thì mô hình này gặp khó do không thể cập mạn để sang cá. Chính vì vậy, rất cần có sự hỗ trợ của các đơn vị thu mua, có phương tiện, thiết bị hiện đại, với sự đầu tư của Nhà nước”, ông Lăng đề nghị.

Trung tâm Khuyến ngư quốc gia đang triển khai dự án Sơ chế và bảo quản sản phẩm trên biển, do đại học Nha Trang chủ trì thực hiện từ tháng 10.2011 đến cuối năm 2013 tại các tỉnh Bình Định, Phú Yên và Khánh Hoà. Thạc sĩ Phan Xuân Quang, chủ nhiệm dự án cho hay, sẽ tập huấn cho các chủ tàu cá phương pháp sơ chế, sử dụng đá lạnh để hạn chế quá trình biến đổi của hải sản trong thời gian dài ngày… “Có lẽ đây là giải pháp cần thiết trong lúc chờ Nhà nước có những giải pháp tối ưu như hỗ trợ hầm lạnh cho ngư dân. Muốn nâng cao hiệu quả đánh bắt, tăng thời gian khai thác, ngư dân an tâm khai thác xa bờ dài ngày thì việc bảo quản sản phẩm là yếu tố cực kỳ quan trọng”, thạc sĩ Quang kết luận.

Ngư dân đang lúng túng trong bảo quản hải sản, còn thương lái thì nhập nhằng trong phân loại cá nên ngư dân thiệt đơn thiệt kép. Trong khi đó, nguyên liệu đủ tiêu chuẩn thiếu nên doanh nghiệp phải nhập khẩu cá ngừ về để chế biến xuất khẩu. Chính vì vậy, cải thiện phương pháp bảo quản, cải tạo tàu thuyền để đánh bắt dài ngày... nhằm thu hoạch cá tốt đạt 90 – 100% thì ngư dân lẫn doanh nghiệp mới có thể tăng doanh thu và lợi nhuận.

Sản phẩm của ta, thương hiệu của người

Vì không có thương hiệu, hàng triệu đôla của ngư dân đã bị các đơn vị, tổ chức nước ngoài khai thác và hưởng lợi. PGS.TS Nguyễn Quốc Thịnh, trung tâm Thương hiệu, thuộc đại học Thương mại Hà Nội, cho biết trong những chuyến công du nước ngoài, đặc biệt là tại Mỹ, ông đã nhìn thấy nhiều sản phẩm cá ngừ đại dương trong các siêu thị lớn. Tuy nhiên, tìm hiểu mới biết cá ngừ này có nguồn gốc tại Việt Nam vì một dòng chữ rất nhỏ bên dưới bao bì “sản phẩm xuất xứ từ Việt Nam”. Ngoài chi tiết này, nhãn hiệu của sản phẩm đều là của các đơn vị nước ngoài, và giá của sản phẩm thì khác xa, rất xa so với giá gốc tại Việt Nam.

Tựu trung lại là cả ngư dân và các doanh nghiệp trong nước chỉ thực hiện giai đoạn tìm kiếm nguyên liệu đầu vào cho các doanh nghiệp nước ngoài. Sau khi họ đóng gói, dán nhãn sản phẩm thì giá bán cao hơn hàng chục đến hàng trăm lần so với giá mua vào.

PGS.TS Nguyễn Quốc Thịnh cũng chỉ ra một căn bệnh “kinh niên” của nhiều doanh nghiệp trong nước, đó là cạnh tranh theo kiểu sẵn sàng hạ giá thành để bán cho các doanh nghiệp nước ngoài. Doanh nghiệp nước ngoài chỉ cần đi một vòng năm doanh nghiệp trong nước thì mỗi một nơi sẽ tự động giảm giá thành xuống ít nhất một giá. Như vậy là doanh nghiệp trong nước thì mãi “đá” nhau và để doanh nghiệp nước ngoài hưởng lợi.

LÊ ANH

Các tin chế biến, xuất nhập khẩu thủy hải sản khác:

Xem các tin năm 2014

Các tin cũ: năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323