Bài ca con cá tra: Từ nốt nhạc vui đến những dấu lặng

Tết Dương lịch đã qua, Tết Nguyên đán cận kề song ước mong một cái tết đầy đủ, đầm ấm của nhiều người nuôi và chế biến cá tra năm nay có lẽ khó thành hiện thực. Buồn! Vui sao được khi giá cá tra nguyên liệu ở ĐBSCL tiếp tục sụt giảm, dao động từ 19.000 - 20.000 đ/kg? Với giá này, người nuôi cá cầm chắc lỗ ít nhất là 3.000 đ/kg.

Ngành cá tra Việt Nam đạt mục tiêu xuất khẩu bền vững theo tiêu chuẩn ASC năm 2012. Ảnh: PHẠM THỊ THU HỒNG

Từ những nốt nhạc vui “tăng trưởng thần kỳ”...

Cá tra là đối tượng nuôi phổ biến ở các tỉnh trong vùng ĐBSCL, đặc biệt là các tỉnh ven sông Tiền và sông Hậu. Nhiều năm qua, đã có sự phát triển vượt bậc đóng góp lớn trong tỷ trọng xuất khẩu của ngành thủy sản Việt Nam.

Trong vòng 12 năm (2000 – 2011), diện tích nuôi tăng 5 lần, từ 1.200 ha lên 6.000 ha; sản lượng tăng 36 lần, từ 37.500 tấn lên 1.350.000 tấn; sản phẩm thành phẩm xuất khẩu tăng gần 40 lần, từ 17.000 tấn lên 660.000 tấn.

Giá trị kim ngạch xuất khẩu tăng gần 45 lần, từ 40 triệu USD lên 1,74 tỷ USD, chiếm 34,4% tổng giá trị xuất khẩu thủy sản của cả nước và đóng góp khoảng 2,2% GDP của cả nước. Có lẽ, chưa từng có ngành hàng nào lại có tốc độ tăng trưởng “nóng” như thế!

Sau sự cố cá tra bị kiện bán phá giá vào năm 2003 là sự bứt phá về thị trường xuất khẩu, trước chỉ vài nước ở Châu Á nay cá tra đã có mặt trên 142 nước và vùng lãnh thổ ở tất cả châu lục. Tính cả trên thế giới, chưa có một đối thủ sản phẩm thủy sản nào cạnh tranh với cá tra Việt Nam về năng suất: 1 ha mặt nước ao nuôi từ 7– 8 tháng đạt 300 - 400 tấn là chuyện bình thường!

Và đã từng có thời kỳ “vàng son” giá xuất khẩu cá tra phi lê lên đến 3,2 USD/kg, thậm chí 4 USD/kg và người nuôi kiếm lời tiền tỷ/1 ha ao sau 1 vụ nuôi là “chuyện dễ như chơi”! Chuyện những nông dân nuôi cá tra thời bấy giờ xách giỏ đệm đựng tiền đi mua xe hơi là chuyện có thật.

... Đến những dấu lặng lao đao!

Trong sản xuất vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro về dịch bệnh, môi trường, thị trường. Hầu hết người dân nuôi cá tự phát, với mật độ quá cao trong khi chưa có hệ thống cơ sở hạ tầng hỗ trợ (xử lý nước thải, chất thải,…) dẫn đến môi trường trong và ngoài ao nuôi dễ bị ô nhiễm, dịch bệnh phát sinh. Nếu như trước đây tỷ lệ sống nuôi thương phẩm đạt từ 80 – 95% thì thời gian gần đây cứ giảm dần, còn 65 - 85%!

Con thuyền cá tra vươn buồm ra khơi xa đã lâu, thế nhưng trong thời gian gần đây, luôn đối mặt với 3 khó khăn lớn nhất: thiếu vốn, cạnh tranh không lành mạnh, giá thức ăn tăng liên tục. Tính riêng trong vòng 5 năm trở lại đây, giá thành sản xuất đã tăng 1,77 lần (13.000 - 23.000 đ/kg) trong đó: chi phí thức ăn tăng 1,7 lần, con giống tăng 1,59 lần, thuốc và hóa chất tăng 1,67 lần, lãi vay ngân hàng tăng 3,76 lần.

Sự gia tăng này đã đẩy vốn lưu động sản xuất tăng từ 4 – 8 tỷ đồng/ha mặt nước ao. Trong khi đó, 100% cơ sở sản xuất và chế biến cá tra đều phải vay ngân hàng song không phải người nuôi nào cũng có thể tiếp cận khi ngân hàng thắt chặt tín dụng. Thiếu vốn trong bối cảnh lãi suất ngân hàng đứng ở mức cao (18 - 24%/năm) thời gian dài, tất cả thành phần tham gia chuỗi sản xuất ngành hàng đều “xây xẩm mặt mày”.

Nếu trước đây chỉ có người nuôi lao đao với cơn sóng về giá thu mua nguyên liệu, thì nay các doanh nghiệp (DN) chế biến cũng ba chìm bảy nổi và nguy cơ phá sản ngày càng tăng. Đỉnh điểm là năm 2012, do thiếu vốn nên nhiều người nuôi và DN cá tra phải giảm đáng kể quy mô sản xuất (40% diện tích), ảnh hưởng đến việc làm và đời sống của nhiều người lao động trong ngành.

Từ quý II, khi tín dụng bị siết chặt đột ngột, hạn mức cho vay giảm mạnh, một số DN đã phải bán tháo hàng, nhằm thu hồi vốn, có nguồn trả lãi và vốn vay ngân hàng. Nhiều hộ dân và DN nuôi bị lỗ đã phải giảm sản lượng hoặc ngừng nuôi. DN sản xuất thức ăn cũng bị khủng hoảng theo do nhu cầu giảm và khó thu hồi nợ.

Số lượng DN xuất khẩu thủy sản cá tra năm 2012 đã giảm hơn 40% so với năm trước, từ hơn 136 DN xuống còn hơn 60 DN. Phần lớn DN bị “xóa tên” là các DN thương mại thuần túy, không có nhà máy chế biến cá tra, cạnh tranh không lành mạnh bằng giá thấp gây ảnh hưởng tiêu cực đến thị trường, chất lượng và hình ảnh cá tra Việt Nam.

Bên cạnh đó, giá xuất khẩu giảm đã kéo theo giá thu mua nguyên liệu cá tra trong nước giảm tương ứng, từ mức 27.000 đ/kg trong những tháng đầu năm xuống 23.000 đ/kg vào giữa năm và hiện nay chỉ còn 20.000 đ/kg.

Trong khi đó, giá thành sản xuất đã là 23.000 – 24.000 đ/kg và càng nuôi càng lỗ! Năm 2012, tất cả chỉ tiêu kế hoạch sản xuất đều vượt so cùng kỳ 2011: diện tích 5.910 ha (tăng 480 ha), sản lượng 1.285.000 tấn (tăng 90.256 tấn), thế nhưng lần đầu tiên trong lịch sử ngành hàng, giá trị xuất khẩu cá tra lại không tăng tương ứng mà lại giảm 3,4%, chỉ đạt 1,744 tỷ USD so với kế hoạch là 1,8 tỷ USD!

Và những thăng, giáng bất thường: đuối sức!

Cả người nuôi và đa số DN đều kiệt sức trong tình cảnh thiếu vốn sản xuất. Từ cuối năm 2011, nhiều kiến nghị tháo gỡ khó khăn về vốn cho cá tra được đặt ra. Đến tháng 7, Chính phủ đã thống nhất chủ trương gói hỗ trợ 9.000 tỷ cho người nuôi cá tra và cụ thể hóa việc triển khai thực hiện thông qua Công văn số 1149/TTg-KTN ngày 8/8/2012.

Thủ tướng Chính phủ cũng đã giao cho Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chỉ đạo các ngân hàng thương mại nhà nước thực hiện giãn nợ tối đa 24 tháng và hạ lãi suất đối với khoản vốn đã vay; tiếp tục cho vay mới với lãi suất thị trường thấp nhất.

Theo chỉ đạo của Ngân hàng Nhà nước, gần đây lãi suất huy động có giảm từ 14% xuống 13%, 12% rồi 9% và hiện nay là 8% nhưng lại không quy định trần lãi suất đầu ra. Một số ngân hàng thương mại tại các tỉnh đã điều chỉnh giảm lãi suất xuống 12% đến 14%, tùy theo đánh giá mức độ tín nhiệm của ngân hàng đối với từng DN.

Tuy nhiên, việc điều chỉnh lãi suất diễn ra rất chậm chạp, khiến nhiều DN vẫn phải xoay xở trả nợ với lãi suất cao. Thiếu vốn, lãi suất cao, hạn mức cho vay thấp nên khi thị trường biến đổi bất lợi do DN không thể dự trữ hàng mà phải bán ngay với bất kỳ giá nào dẫn đến thua thiệt, khó khăn chồng lên khó khăn.

Người nuôi cá tra vẫn cứ thấp thỏm, chờ được “giải cứu”. Ảnh: VINH HIỂN

Ngành hàng cá tra kiệt sức và mỏi mòn chờ đợi “cấp cứu”. Trước dư luận người nuôi cá tra và DN không tiếp cận được nguồn tín dụng ưu đãi, Ngân hàng Nhà nước cho biết: Trong 9 tháng đầu năm 2012, doanh số cho vay đối với hoạt động nuôi trồng, thu mua chế biến cá tra tại các tỉnh ĐBSCL đạt 38.218 tỷ đồng, doanh số thu nợ đạt 35.907 tỷ đồng; dư nợ cho vay cá tra tại khu vực này tính đến ngày 31/12/2012 là 22.777,5 tỷ đồng, tăng 24,97% so với dư nợ cho vay cuối năm 2011.

Tuy nhiên, thực tế không phải ai cũng dễ dàng tiếp cận chính sách này. Đến nay, đa số các DN vẫn chưa thể tiếp cận được việc tháo gỡ khó khăn thông qua việc miễn, giảm các loại thuế, nợ. Vì thế có người hoài nghi những con số kia là “ảo” không phải là vô căn cứ, bởi nếu nguồn vốn ấy đến đúng đối tượng và sử dụng đúng mục đích thì có lẽ cả ngành hàng cá tra không kiệt quệ như thế.

Trong những ngày cuối năm, lĩnh vực bất động sản đã được “giải cứu” để “phá băng” bằng nhiều giải pháp thông qua các cơ chế chính sách của Chính phủ, người sản xuất và kinh doanh cá tra cảm thấy chạnh lòng và tự hỏi: “đại gia bất động sản” đã được cứu, vậy khi nào đến lượt “tiểu gia cá tra”?

Th.s PHẠM THỊ THU HỒNG (Hiệp hội Thủy sản Vĩnh Long)

Các tin chế biến, xuất nhập khẩu thủy hải sản khác:

Xem các tin năm 2014

Các tin cũ: năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323