Nghiên cứu chuỗi giá trị cá tra, Doanh nghiệp chế biến hưởng lợi

Viện Nghiên cứu Phát triển ĐBSCL của trường Đại học Cần Thơ vừa công bố kết quả bước đầu “phân tích chuỗi giá trị cá tra ĐBSCL”. Qua đây, có thể thấy rõ thêm nguyên nhân của những khó khăn đối với con cá tra hiện nay.

Cá tra, ba sa, niềm tự hào của ĐBSCL. Ảnh: Thanh Hải

Đây là công trình nghiên cứu nằm trong “dự án phân tích chuỗi giá trị cá vùng Mê Kông” với sự tài trợ của nước ngoài, nhằm đánh giá thực trạng sản xuất kinh doanh và chính sách can thiệp để đảm bảo phát triển bền vững.

Phân chia lợi nhuận mất cân đối

Bản nghiên cứu đã điều tra 431 cá nhân, đơn vị thuộc 6 nhóm, gồm nhóm nuôi cá tra; nhóm hỗ trợ như ngân hàng, kỹ thuật, khuyến ngư; nhóm thương lái; nhóm Cty chế biến; nhóm người tiêu dùng; nhóm trại giống.

Các nhóm này cho biết, hành trình con cá tra từ người nuôi đã đi như thế nào để đến người tiêu dùng. Người nuôi bán cho các Cty chế biến 91,1%, còn 8,9% bán cho lực lượng thu gom. Lực lượng thu gom bán lại một phần cho các Cty chế biến, còn lại đưa ra chủ vựa, người bán lẻ nội địa.

Các Cty chế biến cũng có bán một phần nhỏ sản phẩm ở thị trường nội địa, còn chủ yếu xuất khẩu. Cuối cùng, con cá tra được xuất khẩu 91,4%, tiêu thụ nội địa 8,4%.

Như thế, con cá tra từ người nuôi đi đến người tiêu dùng theo hai kênh phân phối. Kênh thứ nhất qua người thu gom và bán lẻ. Kênh thứ hai qua các Cty chế biến xuất khẩu.

Phân tích kinh tế chuỗi giá trị gia tăng: Về giá trị gia tăng thuần ở cả hai kênh phân phối, người nuôi luôn thu được ít hơn người thu gom, bán lẻ hoặc Cty chế biến. Còn phân tích tổng hợp, trong tổng số lợi nhuận thu được: Cty chế biến chiếm 78,5%, người nuôi 19,4%, thương lái 2,1%.

Qua đó, bản nghiên cứu đánh giá: “Lợi nhuận và chuỗi thu nhập phân bố chưa hợp lý giữa các tác nhân trong chuỗi, chủ yếu tập trung vào Cty chế biến”. Và “với tỷ trọng lợi nhuận và thu nhập mất cân đối giữa các tác nhân trong chuỗi như trên cho thấy tính kém bền vững trong chuỗi”.

Bản nghiên cứu tiến hành với những số liệu thu thập chủ yếu trong năm 2007 và một số tháng đầu năm 2008, khi cá tra đang được bán trên giá thành. Từ khoảng tháng 3/2008 đến nay, cá tra bán dưới giá thành thì người nuôi không những không còn được hưởng phần nào trong chuỗi giá trị gia tăng mà còn lỗ nặng.

Điều này càng cho thấy mức độ trầm trọng của sự mất cân đối trong phân chia lợi nhuận, bởi đã không đủ bù đắp rủi ro cho người nuôi, tác nhân chịu nhiều rủi ro nhất trong các tác nhân tạo ra chuỗi giá trị gia tăng. Nhiều người nuôi đã “treo ao”. Hậu quả của sự không bền vững rất nặng nề bởi cá tra đang chiếm 27% lượng và 20% giá trị của toàn ngành nuôi trồng thủy sản nước ta.

Phát triển bền vững: Người nuôi cá phải là trung tâm

Theo các chuyên gia, điểm yếu chí tử của ngành nuôi trồng chế biến cá tra hiện nay là manh mún, nhỏ lẻ. Chính do nhỏ lẻ mà lợi nhuận và thu nhập của người nuôi còn thấp.

Cũng do nhỏ lẻ nên các Cty chế biến dù đã chiếm phần lớn lợi nhuận trong chuỗi giá trị gia tăng nhưng lương của công nhân chế biến vẫn thấp, nghiên cứu cho biết trung bình mỗi người mỗi tháng 2 triệu đồng.

Dự án có nghiên cứu, giới thiệu một số mô hình đáng chú ý. “Mô hình liên kết dọc” ở Agifish với 3 tác nhân chính: Hộ nuôi cá, Agifish, đơn vị hỗ trợ (giống, thuốc, thức ăn cho cá).

Mối liên kết này hoạt động dựa trên 2 hợp đồng chính, được ký kết giữa Agifish với 2 tác nhân còn lại. Bên cạnh có ngân hàng cung cấp vốn cho Agifish để thực hiện các hợp đồng.

Đây chính là “mô hình sản xuất khép kín gắn kết nguyên liệu và chế biến xuất khẩu thông qua Câu lạc bộ cá sạch Agifish”, từng được công luận biết đến mấy năm qua. Song rõ ràng, mô hình này chưa vượt qua được sự nhỏ lẻ ở người nuôi. Dễ thấy là Agifish chỉ có thể ký số hợp đồng rất hạn chế với hộ nuôi.

“Mô hình liên kết dọc hoàn thiện” của VASEP dựa trên cơ sở mô hình Agifish vừa nêu, có thêm tổ chức bảo hiểm và tổ chức chứng nhận chất lượng ký hợp đồng với Cty chế biến. Vẫn chưa khắc phục được hạn chế của việc nuôi trồng nhỏ lẻ.

“Mô hình hợp tác xã TACHEEN PLAIN” của Thái Lan rất đáng tham khảo bởi khắc phục được hạn chế của việc nuôi trồng nhỏ lẻ. Khác với các mô hình trên lấy Cty chế biến làm trung tâm, mô hình này lấy người nuôi làm trung tâm. Ngân hàng cấp vốn cho người nuôi và người nuôi sẽ có các hợp đồng với Cty giống, thức ăn và Cty chế biến. Ở đây, người nuôi không phải từng hộ cá thể nhỏ lẻ mà là hợp tác xã có hàng trăm hộ.

Như thế, nếu người nuôi tập hợp lại thành những tổ chức sản xuất lớn, bên cạnh các Cty chế biến cũng tập hợp thành hiệp hội hoạt động thống nhất thì tình hình manh mún, tự phát, lộn xộn trong ngành nuôi và chế biến cá tra sẽ được khắc phục. Từ đó, có thể hy vọng đạt tới mục tiêu phát triển bền vững cả về môi trường, thị trường và xã hội.

Sáu Nghệ

Các tin chế biến, xuất nhập khẩu thủy hải sản khác:

Xem các tin năm 2014

Các tin cũ: năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323