Mùa cá linh

Đặc sắc trong họ phụ cá chép (Cyprininae) sinh sống trên sông Cửu Long, nếu có loài rất lớn được gọi là “mẹ của các loài cá chép” như cá hô (Catlocarpio siamensis) với trọng lượng lên đến cả trăm ký, thì cũng có loài nhỏ nhất chỉ dài có 15 - 20 cm gọi là cá linh (Henicorhynchus siamensis), có vảy trắng nhỏ màu ánh bạc.

Loài cá này có trữ lượng khổng lồ và đã nuôi sống con người từ bao đời nay ở vùng châu thổ sông Cửu Long, đến nỗi tôi tự hỏi: nếu mai này hết cá linh thì không biết người dân nghèo ở miệt ĐBSCL sống bằng cái gì, chẳng lẽ quen ở trần, mặc quần xà lỏn, đội nón lá mà phải bơi xuồng để đi vào ăn fastfood ở nhà hàng McDonald?

Nói vui vậy để thấy rằng con cá linh có vai trò rất quan trọng trong đời sống và truyền thống văn hóa dựa vào thiên nhiên của người dân ở đây. Này nhé, khi gió bấc bắt đầu thổi lao xao thì người ta ăn món cá linh non kho lạt gói bằng đọt lá vừng, bằng lăng... đến khi trời ngớt mưa và nước bắt đầu đứng đồng hay vực xuống thì thưởng thức món cá linh nấu canh chua béo ngậy với bông so đũa hay bông điên điển, hoặc cá linh kho lá gừng; và ra Giêng khi không còn cá đồng nữa thì ăn món mắm kho hay lẩu mắm cá linh đã được ủ để dành sẵn từ mùa nước của năm trước. Đó là các món ngon dân dã và rẻ tiền mà chỉ ở vùng này mới có được.

Ngày xưa khi Đồng Tháp Mười, Tứ giác Long Xuyên còn mênh mông lúa nổi hay rừng tràm thì cá linh nhiều vô số kể, đến mùa đánh bắt phải tính bằng giạ như đong lúa và chỉ có làm mắm hay nước mắm mới hết được. Đến mùa tháng Sáu, cá linh non theo nước lên đồng để ăn rong rêu, cỏ mục và vỗ béo ở đó cho đến khi nước rút theo nhau đổ ra kinh rạch để về sông. Lúc này ai cũng chuẩn bị ngư cụ để đón bắt. Con cá lúc này là ngon nhất vì nguồn thức ăn phong phú vô tận trên đồng đã nuôi chúng trưởng thành. Khi ra sông, chúng sẽ di chuyển về thượng nguồn của sông Cửu Long tiếp tục sống cho đến thành thục và tìm bãi để đẻ trứng. Hành trình di cư của cá linh trên sông Cửu Long đã được Ủy ban sông Mekong nghiên cứu và phác họa thành sơ đồ.

Vùng phát triển chính của cá linh non là vùng đồng bằng ngập nước rộng lớn xung quanh Biển Hồ của Campuchia và Châu thổ sông Cửu Long của Việt Nam. Vào cuối mùa mưa cá sẽ trở về sông lớn và lần lượt di chuyển ngược dòng về thượng nguồn. Cá ở ĐBSCL có thể lên đến vùng ngã ba sông Tonle Sap và Mekong của Campuchia, cá ở vùng Biển Hồ có thể theo hai nhánh sông Tonle Sap để vào sông Mekong và lên đến tận khu vực của thác Khone, còn cá ở các vùng phía trên của sông Mekong có thể di chuyển lên đến tận vùng ba biên giới của Lào, Thái Lan và Myanmar. Như vậy, sự phân bố của cá linh rất rộng và là nguồn thực phẩm tự nhiên giàu đạm, rẻ tiền và dễ kiếm cho người dân của các nước này. Các nghiên cứu cũng cho thấy cá linh gồm nhiều loài rất tương cận nhau, chỉ hơi khác về kích thước và hình dạng của vây lưng, trong đó loài H. siamensis có thể coi là loài phổ biến nhất.

Mùa sinh sản của cá linh là vào khoảng từ tháng Tư, Năm cho đến tháng Sáu hoặc tháng Bảy, khi trời chuẩn bị mưa hoặc mùa mưa vừa bắt đầu. Cá trưởng thành sẽ vào các lưu vực của sông có nước chảy yếu để đẻ trứng. Cá con nở ra sẽ lên dần theo mực nước sông và rồi lên đồng để kiếm ăn và sinh sống ở đó trong suốt mùa mưa để phát triển. Do đó, sức phát triển của cá tùy thuộc vào lượng mưa và độ cao của mực nước trên đồng hàng năm. Năm nào mưa nhiều, nước lên đồng sớm và mùa lũ kéo dài thì năm đó trúng mùa cá linh. Liên tiếp hai năm nay mưa ít và lũ kém nên mùa cá linh không “rộ” lên mà chỉ rải rác, cá không lớn con và không béo!

Việc khai thác quá độ nguồn nước và lưu vực của các phụ lưu trên sông Mekong sẽ giới hạn nguồn cá linh, nguồn tài nguyên dồi dào của sông. Hiện nay, ngoài hai đập thủy điện lớn của Trung Quốc đã xây dựng trên thượng nguồn của sông Mekong, còn rất nhiều đập thủy điện nhỏ khác đã và đang được xây dựng ở Lào, Thái Lan, Việt Nam và cả ở Campuchia sẽ giới hạn bãi đẻ của cá bố mẹ và nơi phát triển của cá con.

Đê bao để làm lúa 2 - 3 vụ ở ĐBSCL cũng đang nở rộ, dư lượng của thuốc trừ sâu dùng cho việc thâm canh tăng vụ lúa sẽ làm ô nhiễm nguồn nước, và sản lượng của cá linh sẽ giảm dần cùng với nhiều loài cá đặc trưng khác. Đó là cái giá phải trả cho sự phát triển không đồng bộ và tự phát của các nước ở trong vùng!

Và nếu một ngày nào đó, cá linh không còn…

TS. NGUYỄN VĂN HUỲNH

Các tin mới

Các tin năm 2014

Các tin năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887

Các tin năm 2007 | 2006 | năm 2005