Lặn lội cá đồng - Ông chủ hàng đáy và cây tù và

Cuối tháng 10 âm lịch, mùa cá đồng ra sông, chúng tôi tìm đến nhà ông Tư To, 66 tuổi, nhưng có hơn 30 năm làm nghề đóng đáy tại ấp Mỹ Hưng 2, xã Mỹ Hòa, huyện Bình Minh, tỉnh Vĩnh Long. Nhận ra người quen, ông Tư To giục con gái làm mấy món “đặc sản” đãi khách.

Ông Tư To và cái tù và gợi nhớ thời cá đầy đồng đầy sông - Ảnh: Tấn Đức

Huy hoàng nghề đáy

Mâm cơm dọn ra, nhón đũa gắp cho khách khoanh chân giò heo hầm măng, ông Tư To nói vui: “Về sông ăn thịt đỡ hen”. Anh bạn đi cùng tôi là dân “thổ địa” tiếp lời: “Từ khi xóm đáy mình thôi hoạt động, muốn ăn cá sông, cá đồng phải dặn trước mấy anh hay đi câu ở bến phà Cần Thơ cũ, chớ ra chợ cũng khó tìm quá. Với đà suy giảm này, chắc chỉ vài năm nữa thôi tôm cá tự nhiên biến thành đặc sản cao cấp hết chú Tư hén”. Câu chuyện cá đồng - cá sông, chuyện nghề đóng đáy trở nên rôm rả.

Bà Tư Hài, 71 tuổi, vợ ông Tư To, đang xem bộ phim Hàn Quốc trên đài truyền hình nghe vậy quay sang góp chuyện: “Hồi đó nấu cơm mà không cẩn thận coi chừng ăn cơm với cá lòng tong, lìm kìm. Biết tại sao không? Có người trong xóm này bị mấy lần, bởi lúc quăng gàu dây xuống sông múc nước vo gạo đã múc luôn cá mà hổng hay”.

Ông Tư To nói thêm như một nỗi niềm tâm sự: “Thiệt mà, vợ chồng tui làm nghề đóng đáy trên sông Hậu, ngay phía sau nhà này từ sau giải phóng tới khi có cầu Cần Thơ mới nghỉ. Năm nào cũng vậy, hễ qua mùng 10 tháng 10 âm lịch là cá đi xanh nước, nhiều khi phải mở đụt (túi chứa cá ở cuối đáy) ra xả vì sợ sập giàn đáy. Còn cá linh, lòng tong, tôm tép thì mỗi miệng đáy ngày vô 4 - 5 tấn, lấy thùng táo đong lúa mà bán chớ không có thời giờ cân ký. Hồi lúa 20.000 đồng một giạ, mỗi táo cá linh đổi một giạ lúa, tính ra thì rẻ bèo nên người ta mới hay ví von “rẻ như cá linh”.

Nghề đóng đáy ở ấp Mỹ Hưng 2 đã ra đời cách nay cả trăm năm. Sau đó, thấy địa thế thuận lợi, những người dân theo nghề cá bên xóm Chài, đối diện bến Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ rủ nhau sang hợp sức khai thác. Nghề đáy ở Mỹ Hưng 2 nhanh chóng phát triển, những gia đình khá giả, có điều kiện đóng ghe đụt, trang bị máy nổ từ các nơi tới thu mua sản phẩm, chở lên chợ cá Cầu Ông Lãnh (Sài Gòn) giao cho vựa.

Thời hưng thịnh nhất của làng nghề có tới 47 miệng đáy, mỗi miệng đáy bề ngang 10 thước, phân nửa căng từ bờ Vĩnh Long sang phía cồn Ấu (Cần Thơ), phân nửa từ cồn Ấu căng ngược trở qua bờ Vĩnh Long. Lòng sông Hậu ở khoảng giữa hai dây đáy này còn rộng hơn 500 m dành cho tàu thuyền lưu thông. Do các miệng đáy phía ngoài luôn trúng cá nhiều gấp năm bảy lần các miệng đáy phía bờ nên hằng năm, vào dịp lễ cầu ngư (10-3 âm lịch), các thành viên trong tổ đáy sẽ bốc thăm chọn vị trí đặt đáy cho mùa khai thác mới.

Một miệng đáy từ vị trí 15 trở ra, trong một mùa (từ tháng 10 tới tháng 5 năm sau) có thể mang lại thu nhập ngang với làm cả trăm công ruộng hoặc nuôi chục đôi trâu. Vì vậy, những gia đình bắt trúng “số đẹp” thể nào cũng mổ bò đãi tiệc cả làng. Đó là những ngày vui nhất của xóm đáy.

Những ngày này, tiếng tù và của ông Tư To lại vang khắp mặt sông. Trong cái vui chung của cả xóm có cái vui riêng của ông Tư To, vì tổ trưởng xóm đáy như ông không cần bốc thăm mà nghiễm nhiên được ưu tiên một vị trí đẹp.

Cảnh mua bán cá đồng cho thương lái tại cầu Bến Kè, xã Thủy Đông, huyện Thạnh Hóa, Long An - Ảnh: Tấn Đức

Tiếng tù và bên bờ sông Hậu

Biết không còn cơ hội trở lại với nghề đóng đáy, nhưng mấy năm rồi ông Tư To vẫn dành riêng một nhà kho để chứa ba miệng đáy cùng những “phụ kiện” đi kèm như đụt, dây điêu (tay vịn miệng đáy), phao, neo... Trên trần nhà ông lại làm cái giá đỡ bằng mấy cọng căm xe đạp để giữ cái tù và, kỷ vật quý nhất của người tổ trưởng xóm đáy.

Mấy chục năm làm nghề đáy là từng ấy thời gian ông gắn bó với cây tù và. Mỗi lần cất đáy là ông thổi. Thổi riết thì quen, rồi “nghiện” tiếng tù và. Bây giờ, phần do nguồn cá cạn kiệt, phần khơi thông luồng lạch cho tàu qua lại dưới chân cầu Cần Thơ, xóm đáy Mỹ Hưng 2 đã không còn nhưng ký ức đẹp về một làng nghề có bề dày lịch sử ngót trăm năm vẫn sống động trong ông...

Những lúc nhớ nghề, nhớ sông nước, ông lại lặng lẽ mang tù và ra chòi canh đáy sau nhà, mé ngoài sông Hậu, đứng day mặt về phía cầu Cần Thơ, đưa tù và lên miệng, chậm rãi thổi ba hồi “tu... tu... tu...”.

Ngày trước, nghe tiếng tù và, đàn bà, con nít đầu trên xóm dưới mau mau bơi xuồng ra dàn đáy nhà ông Tư To để chọn mua những con cá ngon nhất, còn giãy đành đạch như chạch lấu, cá hô, cá bông lau, cá lăng... mang về nấu bữa. Ưng con nào cứ bắt con đó, chủ đáy bán như cho, vì “lộc trời cùng hưởng thì làm ăn mới thuận buồm xuôi gió, “bà cậu” mới độ cho được mùa”, ông Tư To kể.

Đám trẻ trong xóm nhiều khi không mua gì, nghe tiếng tù và cũng nhao nhao chạy ra và thể nào cũng được ông chủ hàng đáy phát cho mấy con tôm, chạch lấu về lùi vô bếp than nướng lên thơm phức. Lái rổi (mua bán cá đường sông) nằm tài chờ tới lượt lên cá ở đầu vàm Tắc Từ Tải, nghe tiếng tù và cũng vội vàng đưa ghe lườn, ghe đụt ra cặp vào giàn đáy. Những con cá sống thì đưa vào rọng nước chở đi chợ xa, cá chết mổ bụng làm khô tại chỗ.

“Tu...tu...tu...” - tiếng tù và của người chủ đáy như một lời mời gọi, kết nối nghĩa tình giờ đã “khản đục, hay đứt quãng vì thiếu hơi, chớ không còn ngân vang, đầy uy lực như xưa” - ông Tư To tự nhận, nhưng ông cũng nói sẽ vẫn cứ thổi mỗi khi nhớ tới nghề đóng đáy và cái thời cá đầy đồng, đầy sông đã qua và đã xa. Rồi bất chợt ông hỏi: “Mà bây giờ người ta có dùng mắt lưới từ 2 - 3 phân trở lên và chỉ xuống đáy từ đầu tháng 10 để chừa đường sống cho cá con, rộng thời gian cho cá mẹ sinh đẻ... như những làng đáy xưa đã từng làm không vậy?”.

TẤN ĐỨC

Các tin mới

Các tin năm 2014

Các tin năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887

Các tin năm 2007 | 2006 | năm 2005