Lặn lội cá đồng - “Túi cá” của ông tiến sĩ miệt đìa

“Tôi là dân miệt đìa Châu Thành, Cần Thơ. Ký ức bắt cá tuổi thơ làm tôi nghĩ tới việc xây các túi cá, tức là dựng lên những “ngôi nhà” an toàn cho cá sinh sôi nhằm khôi phục nguồn lợi thủy sản dồi dào đã và đang mất dần. Đó cũng là cách chúng ta giúp người nghèo có “đất” sống trong mấy tháng mùa lũ”, ấy là tâm sự đầy tâm huyết của tiến sĩ Nguyễn Hữu Chiếm, phó khoa môi trường và quản lý tài nguyên thiên nhiên Trường đại học Cần Thơ.

Ảnh: TẤN ĐỨC

“Hương ước” cho “túi cá”

Ấp Lợi Dũ B, phường An Bình, quận Ninh Kiều cách trung tâm TP Cần Thơ khoảng 7 cây số, có tổng diện tích 167 ha, trong đó hơn 97% là đất nông nghiệp trũng thấp. Cũng như nhiều địa phương khác ở miền Tây Nam bộ, do dân số quá đông (hơn 700 hộ) đã tạo áp lực lớn đối với tài nguyên thiên nhiên. Thuốc trừ sâu, thuốc cá, điện, lưới dày... đã làm cho cá tôm gần như tuyệt diệt. Mười năm trước, tiến sĩ Chiếm đã bắt đầu dự án Bảo tồn cá và canh tác sạch mà người dân địa phương quen gọi bằng cái tên giản lược cho dễ nhớ là “dự án túi cá”.

Tiến sĩ Chiếm nhớ lại: “Việc làm đầu tiên của chúng tôi là khảo sát, chọn đoạn kênh dài 500 m trên con rạch Ngã Ngay cắt ngang qua ấp Lợi Dũ B, với tổng thể tích khoảng 87.000 m3 nước để tiến hành nạo vét bùn đáy, thả chà, làm cống lấy nước khi lũ lên và tự động đóng khi nước hạ... Kèm theo các hoạt động trên thực địa này là việc tuyên truyền, vận động cư dân trong khu vực cùng tham gia soạn thảo một bản quy định, giống như “hương ước” của làng, nhằm bảo vệ và khai thác túi cá. “Hương ước” bao gồm các nội dung: không được trồng các loại cây, rau trên mặt nước trong khu vực túi cá vì sẽ làm giảm lượng oxy dành cho cá; không dùng ghe máy trong túi cá; không dùng điện, hóa chất để bắt cá; không dùng lưới đánh bắt có mắt lưới nhỏ hơn 2,5 cm... Ba năm một lần, người dân cùng nhau bắt cá trong túi để bán lấy tiền sử dụng vào mục đích chung của ấp. Song song với xây dựng túi cá, dự án cũng hướng dẫn nông dân thực hiện các mô hình kinh tế hộ theo hướng bền vững, ít thải chất độc hại ra môi trường...”.

Sau thời gian triển khai dự án, kết quả thu được thật bất ngờ: từ chỗ tưởng như đã tuyệt diệt, trong “túi cá” đã xuất hiện 23 loài thủy sản. Cả những loài cá có giá trị kinh tế cao như rô biển, bống tượng, sặt rằn cũng hiện diện với mức độ dày đặc. “Chứng kiến sự thay đổi của môi trường tự nhiên, đặc biệt là sự xuất hiện trở lại của nhiều loài cá đã biến mất trước đó nhiều năm, các kỳ lão ở địa phương đã nói rằng họ không nghĩ dự án mang đến những điều kỳ diệu như vậy” - tiến sĩ Nguyễn Hữu Chiếm nhớ lại. Mô hình túi cá An Bình đã kịp nhân ra tại ấp Bình An Thạnh Lợi, xã Vĩnh Thạnh Trung, huyện Châu Phú (An Giang) trước khi tiếp tục chuyển tiếp lên thành khu dân sinh trù phú của vùng đất đô thị mới đang hình thành.

“Túi cá” đã khôi phục được không khí sôi động, hào hứng của miền Tây “trên cơm dưới cá” - Ảnh tư liệu

Niềm hi vọng ruộng đồng...

“Ở đâu có nước là ở đó có cá. Quan trọng là mình phải tạo ra môi trường thuận lợi để cá sinh sôi, vì một cặp “vợ chồng cá” mỗi năm có thể tạo ra hàng vạn cá con” - tiến sĩ Nguyễn Hữu Chiếm đúc kết. Ông cũng cho hay mô hình túi cá ở An Bình (Cần Thơ), Bình An Thạnh Lợi (An Giang) sẽ tiếp tục triển khai khắp các tỉnh miền Tây.

Tuy nhiên, điều kiện tiên quyết để mô hình thành công, để cá tôm trên sông rạch, đồng ruộng trở lại dồi dào như trước đòi hỏi phải có sự chung tay của nhà nông, nhà quản lý và nhà khoa học. Theo đó, vai trò của nông dân, mà trực tiếp là những người đánh bắt thủy sản là thực hiện tốt các quy định về bảo tồn và phát triển nguồn lợi thủy sản, như không được dùng điện, ngư cụ mắt lưới nhỏ mang tính hủy diệt để đánh bắt. Nhà quản lý, ở đây là chính quyền các cấp, hỗ trợ việc chọn địa điểm xây dựng túi cá và huy động các lực lượng tham gia. Về lâu dài, phương án tái lập các lung, đầm, bàu để vừa trữ nước phục vụ tưới trong mùa hạn, vừa đóng vai trò là những túi cá tự nhiên cũng cần được các địa phương triển khai. Còn nhà khoa học, những người làm công tác chuyên ngành thủy sản, bằng nhiều hình thức sẽ có những đóng góp quan trọng, từ việc xây dựng phương cách tạo dựng túi cá tới việc nghiên cứu lai tạo, thuần dưỡng và phát triển các giống cá quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng.

Điển hình như Trung tâm Quốc gia giống thủy sản nước ngọt Nam bộ (đóng tại huyện Cái Bè, tỉnh Tiền Giang) đã tham gia tốt hoạt động này, với việc sinh sản nhân tạo thành công hơn 30 loài cá, trong đó có những loài cực quý, hiếm như cá hô, cá trà sóc, cá bông lau, cá lăng vàng, cá duồng, cá còm... Trung tâm cũng đã ươm nuôi và tổ chức thả vào sông rạch, đồng ruộng hàng chục ngàn con giống quý hiếm kể trên. “Phải có sự kết hợp tận tâm, tận lực, vì lợi ích lâu dài giữa ba nhà kể trên thì mới có thể cải thiện thực trạng nguồn lợi thủy sản tự nhiên đang suy giảm tới mức đáng lo như hiện nay” - tiến sĩ Nguyễn Hữu Chiếm nói.

Tiến sĩ Chiếm cho hay trong nỗ lực ngăn chặn nguy cơ tuyệt chủng của các loài cá quý, Hội Bảo vệ thiên nhiên môi trường thành phố Cần Thơ do ông làm chủ tịch cũng đang tính tới việc phát động hội viên tham gia các hoạt động như phóng sinh các loại cá bố mẹ và cá con vào thiên nhiên để chúng sinh sôi...

"Thực tiễn cuộc sống đang đặt ra yêu cầu cấp bách là phải cân đong lại lợi ích lâu dài giữa việc ngăn lũ triệt để, phục vụ sản xuất lúa vụ 3 với xả lũ vào đồng ruộng, góp phần giảm độ ngập sâu, lấy phù sa, vệ sinh đồng ruộng và tạo điều kiện cho các loài thủy sản sinh sôi. Dân nghèo nhờ đó sẽ có phương kế sinh nhai trong những tháng mùa lũ" - Tiến sĩ Nguyễn Hữu Chiếm (phó khoa môi trường và quản lý tài nguyên thiên nhiên Trường đại học Cần Thơ).

TẤN ĐỨC

Các tin mới

Các tin năm 2014

Các tin năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887

Các tin năm 2007 | 2006 | năm 2005