Cá anh vũ - Cuộc hồi sinh lặng lẽ

Nhiều người từng nghe về cá anh vũ nhưng ít ai được nhìn ngắm tận mắt. Một tin vui là loài cá hiếm gắn với nhiều truyền thuyết này đang được sinh sản nhân tạo thành công.

Cá anh vũ - Ảnh tư liệu

Gần ba ngày lang thang ở TP Việt Trì (Phú Thọ), đến bao nhiêu quán cá bờ sông trứ danh vùng ngã ba Bạch Hạc này, chấp nhận trả giá cao nhất để được nhìn ngắm tận mắt một con cá anh vũ, nhưng chúng tôi vẫn không được chủ quán nào đáp ứng yêu cầu. Một “thổ địa” ở vùng ngã ba Bạch Hạc mách nước: muốn biết về cá anh vũ chỉ có thể tìm tới ông Phiến, quán cá Phiến Hoan.

Gần tuyệt diệt

Tên của quán là tên hai vợ chồng, một thương hiệu trứ danh ở vùng trung du Bắc bộ. Chỉ có điều ông Nguyễn Văn Phiến không chuyên tâm với cá nữa dù nó giúp ông khởi nghiệp thành công. Nay người ta gọi ông là Phiến đại gia cây cảnh.

Năm trước, ông đã đổi một cây cảnh vào tầm “bậc trung” của mình lấy một chiếc Lexus 570 trị giá 7 tỉ đồng. Khi chúng tôi ghé thăm dinh cơ của ông, chiếc Lexus 570 vẫn để trong gara nhà. Cả vườn cây cảnh của ông Phiến ở Vĩnh Phúc nếu quy ra xe Lexus 570 chắc phải... đổi được vài trăm chiếc nữa! Sau rất nhiều lần hẹn, chúng tôi cũng gặp được ông Phiến. Dù bị “mê man” trước vườn cây cảnh rộng hàng mấy hecta ngay trung tâm TP Vĩnh Yên, chúng tôi cũng đành kéo ông trở lại với thời khởi nghiệp quán cá bờ sông.

Ba căn biệt thự liền kề dùng làm nhà hàng, bảo tàng sinh vật cảnh và nơi cư ngụ của gia đình ông. Tiếp chúng tôi trong căn phòng khách có khá nhiều đồ cổ quý hiếm, ông Phiến kéo cái điếu cày cũ kỹ, châm điếu thuốc lào rít sòng sọc, lim dim nhả khói rồi hỏi: “Mấy em hôm qua có ghé quán nhà anh trên Việt Trì rồi phải không? Có thấy mấy tấm hình anh bày ở nhà hàng không?”.

Tất nhiên là chúng tôi đã chụp được mấy tấm hình ấy, trong đó có hình ông Phiến ôm con cá anh vũ nặng chừng 3 kg.

Các kỹ sư ở Chi cục Giống thủy sản Phú Thọ chăm sóc cá trong hệ thống nuôi cho cá sinh sản - Ảnh tư liệu

Rải rác dọc các vùng sông Gâm, Na Hang... vẫn có cá anh vũ nhưng không ở đâu nhiều như vùng ngã ba Bạch Hạc ở Việt Trì. Vốn là loài cá sống ở đáy sâu với vùng nước sạch, vì thế khi mùa nước lũ làm đục ngầu các dòng sông thì loài cá này ngược dòng lên tận vùng Na Hang (Tuyên Quang), trốn vào các hang hốc của suối nước trong và sạch để bắt đầu mùa sinh sản. Qua mùa lũ, chúng lại tìm về vùng ngã ba sông, nơi hợp lưu của sông Lô, sông Đà vùng Bạch Hạc này.

Cũng do đặc điểm sống ở các hang hốc đáy sông mà cá anh vũ không thể câu được, muốn đánh bắt phải lặn xuống tận hang, quây lưới lại và dùng đụp (một dụng cụ đánh cá) để bắt. Cá bắt được phải thả vào bể nước sạch, nếu nước bẩn cá sẽ chết ngay sau đó. Vốn bám vào đáy, ăn rêu, tảo... nên cá anh vũ có cái môi rất lạ. Đây cũng là đặc điểm để phân biệt cá anh vũ với các loài cá khác.

Môi cá với lớp sụn dày, trông như mõm lợn, là phần giá trị nhất. Nhiều người từng thưởng thức cá anh vũ nói rằng lấy khối sụn môi này chưng cách thủy với mật ong sẽ là một loại “siêu viagra”. Thực hư chưa rõ, nhưng nhiều đại gia đã săn lùng cho kỳ được loài cá quý để bổ sung vào bộ sưu tập những cá ngựa, nhung hươu, sừng tê, vi cá mập... vốn được xem là những thứ khiến “một người khỏe, hai người vui”.

Tuy nhiên theo ông Phiến, cái món thật sự ngon ở cá anh vũ phải là bộ lòng cá, ngon không gì sánh bằng. Còn phần thần dược có lẽ nằm ở túi mật. Ông Phiến có lần suýt mất mạng vì nuốt đến ba cái mật cá, bị ngộ độc may mà kịp cứu.

“Không chỉ ngon vì hiếm, cá anh vũ còn được săn lùng vì một lời đồn khác rằng ăn được cá anh vũ sẽ phát lộc phát tài”. Tất cả những yếu tố đó cộng lại, cuộc săn lùng ráo riết loài cá mang lại sức khỏe, sinh lực, tài lộc... đã khiến nó gần như tuyệt diệt. Ông Phiến bảo mấy năm nay ông chẳng còn mua được con cá nào ngoài con cá gần nhất từ năm 2008 được ông chụp ảnh treo ở nhà hàng trên Việt Trì.

Hệ thống hồ nuôi cá anh vũ tại Chi cục Giống thủy sản Phú Thọ - Ảnh: Ngọc Quang

Nhân giống thành công

Chúng tôi đã nghĩ câu chuyện cá anh vũ trở thành một huyền thoại nếu không tình cờ gặp được kỹ sư Nguyễn Mạnh Phúc của Chi cục Giống thủy sản tỉnh Phú Thọ. Biết chúng tôi đang lần theo vết dấu cá anh vũ, Phúc bảo: “Nhờ được chuyển giao công nghệ từ Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản I, trung tâm bọn em đang nhân giống thành công loài cá này, hôm nào rảnh các anh ghé chỗ bọn em”.

Không thể chờ đợi lâu hơn, chúng tôi chạy thẳng về nơi Phúc đang làm việc. Trong lúc chờ ngớt cơn mưa để ra các hồ nhân giống cá, Phúc mở máy vi tính cho chúng tôi xem những thước phim về quá trình lùng kiếm các cặp cá bố mẹ và đưa về trung tâm nuôi dưỡng, cho sinh sản và ấp nở cá bột, nuôi lên cá hương rồi đưa ra môi trường thiên nhiên nhằm tái tạo nguồn cá quý hiếm này.

Khi vùng ngã ba sông Bạch Hạc, vương quốc của loài cá anh vũ, không còn tìm được một con cá nào, những kỹ sư của Chi cục Giống thủy sản Phú Thọ đã cơm đùm gạo bới lang thang lên tận Na Hang, nơi cá anh vũ ẩn nấp với hi vọng tìm được vài đôi cá giống. Vùng khe suối ở Na Hang được dân địa phương coi là bãi đẻ của cá anh vũ. Tuy nhiên với công trình thủy điện Na Hang chắn ngang sông Gâm, bãi đẻ của cá anh vũ đã nằm về phía hạ lưu của con đập, hệ sinh thái thay đổi nên nguy cơ đe dọa tập tính sinh sản của cá ngày càng cao.

Đưa cá anh vũ đã ấp nở thành công ra ao nuôi - Ảnh tư liệu

Kỹ sư Phúc cho biết đã có hàng chục lần đi về từ Việt Trì lên Na Hang, trường kỳ “mai phục” các ngư dân chuyên đánh bắt ở vùng này, xây dựng các lồng nuôi tại chỗ, mua được con nào thì chăm bẵm ngay trong môi trường tự nhiên tại đó. Tuy nhiên, do số lượng cá ngày càng khan hiếm nên mua được cá anh vũ bố mẹ là điều cực kỳ khó khăn.

Phần lớn cá mua từ đánh bắt nên thường bị trầy xước da, quá trình thuần hóa trong điều kiện nuôi nhân tạo cũng khiến nhiều con bị chết. Việc đưa được những con cá giống từ Na Hang về chi cục ở Việt Trì để nhân nuôi cũng không dễ dàng gì bởi cá có thể chết trong quá trình vận chuyển.

Tuy nhiên sau bao nhiêu gian nan, cuối cùng nhóm nghiên cứu của Phúc cũng mua được một đàn cá anh vũ bột về chi cục để làm giống. “Cưng hơn cưng trứng, hứng hơn hứng hoa”, thật khó để kể hết những công lao nhọc nhằn sau bốn năm trời ròng rã theo đuổi cuộc hồi sinh của cá anh vũ. Kể từ khi bắt đầu nuôi vào tháng 7-2007, những trận rét mùa đông năm 2008 khiến cá chết hàng loạt, cuối cùng 60 con cá giống đầu tiên được “làm bố làm mẹ” vào năm 2011.

Ấp trứng thụ tinh nhân tạo cho cá anh vũ - Ảnh: Ngọc Quang

Phúc kể khi cá chuẩn bị đẻ lứa đầu, hàng tuần liền anh em nằm ở khu nuôi ấp, có khi thức trắng đêm, “ăn cùng cá, ngủ cùng cá”. Khi những con cá mẹ bụng căng trứng chuẩn bị đẻ, trứng được vuốt ra bát và được thụ tinh nhân tạo theo ba phương pháp: thụ tinh khô, ướt và bán ướt, rồi tiến hành ấp trứng, theo dõi quá trình phát triển của phôi, từ phôi nở ra cá bột rồi từ cá bột lên cá hương...

Và những con cá đầu tiên được nhân giống ấy đã được các cán bộ của chi cục mang đi thả vào môi trường tự nhiên để gầy dựng lại nguồn gen quý hiếm. Hơn 1.000 con cá anh vũ đầu tiên nhân giống thành công đã được mang thả xuống đầm Ao Trâu (Hạ Hòa), hồ Ly (Yên Lập), hồ Xuân Sơn (Tân Sơn)...

Những con cá anh vũ quý hiếm được hồi sinh mở ra niềm hi vọng mới về những nguồn gen cá quý ngỡ đã “một đi không trở lại”. Niềm vui ấy lớn gấp vạn lần cái sự sung sướng của những đại gia sẵn sàng bỏ bạc triệu để được ăn một con cá được cho là chỉ có vua mới được ăn.

Cá anh vũ Semilebeo obscurus và Semilebeo notabilis là loài cá quý hiếm trên hệ thống sông Hồng. Thịt cá anh vũ mềm, ít xương dăm, thơm ngon, được coi là loài cá đặc sản nước ngọt miền Bắc. Giá cá bán tại Tuyên Quang và Việt Trì khoảng 800.000 đồng/kg và ở thị trường Hà Nội dao động khoảng 1.000.000 đồng/kg. Từ năm 1992, Bộ Khoa học công nghệ và môi trường đã ghi nhận cá anh vũ trong sách đỏ Việt Nam phần động vật là loài đang có nguy cơ tuyệt chủng cần được bảo vệ.

LÊ ĐỨC DỤC - ĐỨC BÌNH

Các tin mới

Các tin năm 2014

Các tin năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887

Các tin năm 2007 | 2006 | năm 2005