Góp cá cho dòng Mekong…

Dòng Mekong hùng vĩ đổ vào Việt Nam chia thành 2 nhánh sông Tiền và sông Hậu mang bao phù sa, nguồn lợi thủy sản và tạo nên một vùng châu thổ - Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) trù phú với đa dạng sinh học vào bậc nhất châu Á . Song, giờ đây, nhiều xóm chài, xóm câu ở ĐBSCL teo tóp dần vì “sông dài vắng cá”. Nhiều loài cá đặc hữu của dòng Mekong đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng do việc khai thác quá mức của con người. Góp cá cho sông để duy trì sự đa dạng sinh học và làm sinh sôi các loài cá bản địa quý hiếm cho dòng Mekong trước khi quá muộn- là thông điệp mà các nhà khoa học, các địa phương đang tìm sự hưởng ứng của cộng đồng.

Ký ức dòng sông…

Sông Mekong là một trong mười con sông lớn trên thế giới với nhiều loài cá đặc hữu quý, hiếm và giá trị kinh tế cao như: tra dầu, vồ cờ, trà sóc, cá hô, cá dứa, cá thái hổ, cá heo… Theo các tài liệu được ghi chép thì cá hô, cá vồ cờ, tra dầu... chỉ có trên sông Mekong, trọng lượng lớn nhất khoảng 300kg- những loài cá “khủng” này có giá lên đến vài trăm ngàn một ký và là niềm tự hào của nhiều tay săn cá ĐBSCL, nhưng vài thập kỷ trở lại đây, một vài năm mới nghe tin có người bắt được cá hô trên 100kg, cá tra dầu, vồ cờ gần như không còn. Những “vua săn cá” thất nghiệp và chiến tích một thời chỉ đọng lại trong ký ức, thi thoảng “trà dư tửu hậu” đem ra kể cho con cháu nghe sự nghiệp lừng lẫy một thời.

Cá hô bố mẹ của Trung tâm Giống thủy sản An Giang. Ảnh: CTV

Lão ngư Lê Văn Dánh (Út Dánh) 72 tuổi có gần 60 năm gắn bó với sông Vàm Nao, thở dài: “Xóm câu vắng bạn câu, nhiều người đã bán ghe lên bờ tìm kế khác, vì cá không nhiều như trước. Cá lớn lại càng hiếm”. Giờ đây, những lão ngư sống ven sông rạch ở hạ nguồn vùng ĐBSCL đau đáu hoài niệm một thời cá tôm đầy sông. Những Xóm Chài ở TP Cần Thơ, Xóm câu Bà Đồng (Vĩnh Long)… đang teo tóp dần. “Đói no theo con nước” là quy luật được ngư dân đúc kết, bởi vậy, cứ mùa nước nổi, bạn câu rỉ tai nhau đến các lưu vực sông sâu săn cá lớn, ai cũng mong lũ tràn đồng, cá từ Biển Hồ- Campuchia “dội” nước theo lũ về hạ lưu. Sông Vàm Nao chảy qua địa phận huyện Phú Tân và Châu Phú của tỉnh An Giang- nơi giao nhau giữa sông Tiền và sông Hậu quy tụ nhiều loài cá đặc hữu, nhưng đó là chuyện của nhiều năm trước. Theo thống kê ngành thủy sản tỉnh, sản lượng khai thác thủy sản nước ngọt của An Giang chiếm khoảng 50% vùng ĐBSCL; trong các thủy vực có hơn 150 giống loài cá, tôm cư trú, trong đó nhiều loài có giá trị kinh tế, giá trị khoa học, nhưng việc khai thác quá mức bằng xung điện trong thời gian dài làm số lượng loài giảm đáng kể.

Hơn 20 năm gắn bó với nghề cá nước ngọt, chị Nguyễn Thị Ngọc Trinh, Giám đốc Trung tâm Giống thủy sản An Giang, đầy suy tư: “Một số loài cá như: cá chày, cá hô, cá trà sóc, cá tra dầu, cá ét mọi, cá rô biển hiện nay rất hiếm, thế hệ trẻ có thể chưa biết hết các loài cá này”. Trăn trở của chị hoàn toàn có cơ sở, bởi trong tháng 7-2012, ngư dân ở hai xã Quốc Thái và An Khánh, huyện An Phú bắt được cá tra dầu nặng 72kg, 86kg đã kêu người đến bán với giá trên chục triệu đồng, khi ngành chức năng tỉnh vận động thả cá về sông thì đã muộn, cá đã chết nhanh chóng sau đó, do chăm sóc không đúng cách. Theo lời kể của các bậc cao niên ở sông Vàm Nao, cách đây hơn nửa thế kỷ trước thì cá tra dầu xuất hiện rất nhiều, nhưng các lưu vực sông giờ rất hiếm, cá vồ cờ gần như mất dạng.

Kiểm tra đàn cá hô ở RIA 2. Ảnh: THU HÀ

Trên các lưu vực sông khu vực ĐBSCL hiện có trên 250 loài thủy sản nước ngọt sinh sống. Cá lớn ở hạ nguồn Mekong đang cạn kiệt là nỗi thất vọng không chỉ của ngư dân mà còn của những người sinh ra, lớn lên và mang ơn dòng sông này. Thạc sĩ Thi Thanh Vinh, Trưởng Bộ môn sản xuất giống và công nghệ- Trung tâm quốc gia Giống thủy sản nước ngọt (RIA 2)- Viện Nghiên cứu Thủy sản II, Bộ NN&PTNT, kể: “Tôi tận mắt chứng kiến một lão ngư bắt được con cá hô nặng 170kg, nhưng chuyện đó lâu rồi. Giờ thi thoảng vài năm mới nghe tin có ngư dân bắt được cá trên trăm ký. Còn cá tra dầu, vồ cờ đang trong tình trạng rất nguy cấp, nhóm nghiên cứu của RIA 2 đã làm đủ mọi cách để mua giống cá này, nhưng chỉ mua được một vài con, nên không đủ đàn để có thể nghiên cứu cho sinh sản, nhưng chúng tôi sẽ không bỏ cuộc”. Anh Vinh đã cùng các cộng sự đi khắp miệt sông nước miền Tây phát tờ rơi, tuyên truyền trên các phương tiện truyền thông để tìm cá trong Sách đỏ Việt Nam phục vụ công tác bảo tồn và khai thác nguồn gien. Và những người đã trót yêu nghề cá cũng mong tìm lại giá trị vốn có cho dòng sông.

Nỗi niềm nhà khoa học

Thời gian qua, cuộc đấu tranh vì sự sinh tồn của những loài cá đặc hữu, quý hiếm được các nhà khoa học RIA 2 và các trung tâm giống thủy sản địa phương củng cố niềm tin: Những loài cá bản địa ở hạ nguồn không tuyệt chủng. Mỗi loài cá quý, hiếm đưa về ao lưu giữ tại RIA 2 được lập hồ sơ lý lịch hẳn hoi và ghi chép sổ nhật ký theo dõi hằng ngày. RIA 2 tọa lạc tại xã An Thái Trung, huyện Cái Bè, tỉnh Tiền Giang, trên diện tích 20ha. Từ năm 1992 đến nay, RIA 2 đã lưu giữ nguồn gien khoảng 30 loài cá nước ngọt. Nguồn cá này được thu thập từ ao hồ, sông chuyển về trung tâm để thuần dưỡng, đánh giá các chỉ tiêu và giá trị khoa học, giá trị kinh tế từng loại. Sau đó, cho sinh sản nhân tạo và thuần dưỡng, trả cá giống về thiên nhiên. Với đề tài tốt nghiệp thạc sĩ “Một số đặc điểm sinh học và thử nghiệm nghiên cứu sinh sản cá hô”, Thạc sĩ Thi Thanh Vinh, RIA 2, nhớ lại: “Cá hô thịt thơm, ngon và giá trị kinh tế cao, cá xuất hiện chủ yếu vào mùa lũ tràn đồng, cá về các lưu vực sông Tiền, sông Hậu (thuộc địa phận tỉnh Đồng Tháp, An Giang, Vĩnh Long, TP Cần Thơ), đến giai đoạn trưởng thành thì cá sống ở các lưu vực sâu. Thời gian thu thập nguồn cá hô rất gian nan. Khi đủ đàn cho sinh sản thì thử và sai, nhưng tôi không bỏ cuộc. Mỗi khi thấy những ấu trùng thành hình là tâm trạng của những người làm bảo tồn, nghiên cứu rất sướng”. Năm 2005, RIA 2 công bố cho sinh sản thành công cá hô và đã thả hàng chục ngàn con cá hô giống về sông Tiền, sông Hậu. Trung tâm hiện có 40 cặp cá hô bố mẹ, 100 cặp cá hậu bị phục vụ cho việc sinh sản nhân tạo giai đoạn 2012- 2015; đàn cá trà sóc 100 cặp bố mẹ cũng được khai thác nguồn gien từ 2011- 2014. Những loài cá trong Sách đỏ hồi sinh đánh dấu bước ngoặt quan trọng của chặng đường bảo tồn cá nước ngọt. Hiện trung tâm chỉ còn lưu giữ 3 loài là: Vồ cờ, trà sóc, và vồ đém và đang thu thập cá dứa, cá thái hổ để đưa vào lưu giữ.

Thả cá bản địa về tự nhiên tại An Giang năm 2012. Ảnh: CTV

Những ngày Thạc sĩ Vinh ngược xuôi hạ nguồn Mekong nài nỉ ngư dân chia lại cá quý hiếm, có những lúc ra về tay không vì không thuyết phục được ngư dân, người nuôi cá quý làm cảnh. Có những lúc đứng trước sự sinh tồn- năm 2002 thời điểm dịch SARS bùng phát trên thế giới cũng là lúc Thạc sĩ Vinh và cộng sự đến biên giới thu thập nguồn gien cá bông lau, cá hô… Lo, sợ nhưng đã trót yêu nghề cá thì phải xông lên phía trước.

Sau thành công của RIA 2, tháng 4-2012, loài cá trong Sách đỏ này được sinh sản nhân tạo tại Trung tâm Giống thủy sản An Giang- đơn vị thứ 2 ở vùng ĐBSCL làm được điều này. Chị Nguyễn Thị Ngọc Trinh, Giám đốc trung tâm, cho biết: “Trung tâm có quy định là các loài cá quý, các cán bộ trung tâm bắt được phải thả vào ao lưu trữ của trung tâm và mua thêm ở ngoài dân. Trung tâm có khoảng 120 con cá hô bố mẹ được lưu trữ ở trại giống cấp I của trung tâm ở huyện Châu Thành, trọng lượng hơn 10kg/con. Đàn cá mới 8 tuổi, còn non nên năm 2012, trung tâm chỉ cho sinh sản 2 đợt với khoảng 6.000 con cá giống”. Theo chị Trinh, hiện có một vài hộ dân trong tỉnh An Giang phát triển nuôi thương phẩm. Cá hô, cá trà sóc thuộc họ cá chép có màu sắc đẹp và nhiều người rất tâm linh khi nuôi những con cá này. Những người trực tiếp thực hiện công việc nghiên cứu cho cá hô sinh sản, cho biết: “Phải canh chính xác thời điểm thụ tinh cho cá, nếu không đúng quy trình, cá sẽ chết, mất mát và cũng là nỗi buồn to lớn của người làm nghề ”…

Đó là câu chuyện cho sông, còn ở vùng đất ngập nước, các nhà khoa học Trường Đại học Cần Thơ cũng đang thực hiện thu thập, đánh giá môi trường, giá trị kinh tế của một số loài cá. Tiến sĩ Nguyễn Duy Cần, Trưởng khoa Phát triển nông thôn- Trường Đại học Cần Thơ, cho biết: “Trung tâm Hòa An có khu bảo tồn đất ngập nước 50ha, trung tâm đang tiến hành thu thập dữ liệu các loài cá bản địa như: cá trê vàng, cá dày… phục vụ nghiên cứu, bảo tồn và khai thác nguồn gien”. Thạc sĩ Lê Sơn Trang của khoa đang làm đề tài nghiên cứu về con cá dày (họ cá đen), loài cá này đã không còn ngoài tự nhiên. Tiến sĩ Cần cho rằng cần phải bảo tồn để làm cơ sở giáo dục cho các thế hệ trẻ biết về đặc điểm sinh thái của vùng đất ngập nước.

“Về sông ăn cá”…

Giấc mơ làm hồi sinh loài cá có trong Sách đỏ Việt Nam và mang cá thương phẩm đến bàn ăn giờ đã trở thành hiện thực. Cá hô nuôi 3 năm có thể đạt trọng lượng hơn 5kg/con, cá trưởng thành từ 10-15kg, RIA 2 đã cung cấp nguồn cá hô giống ra bên ngoài. Còn Trung tâm Giống thủy sản An Giang sẽ cho sinh sản cá hô đại trà trong năm 2013. Song, để cho loài cá quý này sinh sôi trong tự nhiên như trước đây thì không dễ dàng chút nào và công tác bảo tồn cũng gặp không mấy thuận lợi. Điều này làm cho những người theo nghề cá luôn trăn trở. Chị Nguyễn Thị Ngọc Trinh, Giám đốc Trung tâm Giống thủy sản An Giang, cho biết: Năm 2012, trung tâm thả 3 đợt cá, với khoảng 1.000 cá hô giống và 7,75 tấn cá thịt, gần 290.000 cá khác về sông Hậu, sông Vàm Nao, Búng Bình Thiên. Đợt đầu, người dân khu vực sông Hậu gọi điện thoại phàn nàn: Các anh, chị thả cá xuống sông mà không giữ, ghe cào cá vớt lên hết rồi! Bởi cá nổi lờ đờ trên mặt nước do chưa thích nghi môi trường từ ao ra sông. Rút kinh nghiệm, đợt thả cá sau, các ngành chức năng tỉnh đã túc trực canh giữ chờ cá bơi tản ra mới kéo quân về.

Kiểm tra cá hô giống tại RIA 2. Ảnh: THU HÀ

“Hãy làm khi chưa muộn”- góp cá cho sông- chị Nguyễn Thị Ngọc Trinh, Giám đốc Trung tâm Giống thủy sản An Giang, cho rằng, bảo vệ và duy trì nguồn lợi thủy sản bảo đảm sinh kế cho ngư dân, phục vụ bữa ăn hằng ngày của người dân có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Trung tâm có trại giống cấp I có các ao lưu trữ hiện đang lưu giữ gien sống cá hô, cóc, leo, chạch lấu, trà sóc, tra dầu, cá heo… những giống cá đặc trưng ở các lưu vực sông của An Giang đều có giá trị kinh tế cao. Trung tâm đã sản xuất cá leo, cá heo, chạch lấu, cá hô và đang nghiên cứu cho sinh sản cá cóc. Trung tâm đang tham gia xây dựng đề án bảo tồn, kinh phí khoảng 23 tỉ đồng để lưu giữ gien sống, thành lập phòng thí nghiệm, phát triển nuôi thương phẩm. Khi có nguồn ổn định thì không sợ những loài cá quý hiếm này mất đi. Nhưng cần phải có cộng đồng cùng giữ gìn những loài cá đặc hữu để thế hệ con cháu sau này không chỉ biết các loài cá quý hiếm qua lời kể, ghi chép sách vở mà sẽ nhìn thấy tận mắt. Chị Trinh nói đầy lạc quan: “Năm 2012, nguồn kinh phí thả cá trên 500 triệu đồng, tất cả đều do cộng đồng đóng góp, người dân hiểu về giá trị của các dòng sông, biết giữ gìn và nâng niu vốn quý của thiên nhiên. Năm 2013 này chưa thả cá, nhưng nhiều người dân điện thoại đến trung tâm đăng ký tham gia rồi”…

Hãy cho đi rồi sẽ nhận lại. Mai này, dù các con đập trên dòng chính sông Mekong có làm bớt nguồn tôm cá về hạ nguồn, biến đổi khí hậu làm mất một số loài thủy sản thì những việc làm của cộng đồng cùng góp cá cho sông sẽ phần nào duy trì sự đa dạng sinh học cho các dòng sông. Bởi thiên nhiên dù có hào phóng đến mấy cũng có lúc vơi đi khi con người không biết trân trọng vốn quý mà thiên nhiên đã ban tặng.

THU HÀ

Các tin mới

Các tin năm 2014

Các tin năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887

Các tin năm 2007 | 2006 | năm 2005