Dưới bóng Mường Mùn: Cả bản nuôi cá tiến vua

Rẹt rẹt đuổi nhau như dàn hỏa tiễn chiu chíu rời nòng, lũ cá rầm xanh trong ao nhà anh Hà Công Linh, cán bộ địa chính xã Vạn Mai (Mai Châu, Hòa Bình), đang vào giai đoạn động dục giỡn lay động cả mặt nước.

Ao nuôi rầm xanh.

Vạn Mai có 7 bản trong đó 4 bản nuôi cá tiến vua gồm Nghẹ, Củm, Lọng, Khán. Ở đây cứ có ao là người Thái nuôi rầm xanh, riêng bản Củm 93 hộ đã có hàng trăm cái ao nuôi bởi nguồn nước chảy cá lớn nhanh hơn các bản khác.

Nhà anh Linh có hai cái ao thả rầm xanh, một to, một nhỏ đều lấy nước từ con suối Mùn quanh năm leo lẻo. Đoạn sông Mã từ Phúc Thanh ngược lên thượng nguồn nước trong, nước chảy có rất nhiều rầm xanh còn dưới hạ lưu hầu như không có.

Người Thái ở Vạn Mai từ đời cụ, kị, ông bà cho đến nay đã truyền nghề nuôi cá rầm xanh, hồi môn cho nhau những cái ao cá quý. Cữ tháng hai, tháng ba âm lịch người ta đổ ra sông Mã xúc cá bột bằng một loại vợt rất dày mắt, vớt được cả những con chỉ nhỏ bằng sợi tóc. “Sợi tóc” ấy không phân biệt được cá gì với cá gì phải gột chừng một năm, khi rầm xanh đã lớn bằng ngón tay mới được nhận diện.

Cho rầm xanh ăn.

Ông chủ tịch xã đang bắt cá.

Ở suối Sia, đoạn chảy qua Mai Châu có hai “mỏ cá” rầm xanh, là quà tặng độc đáo của ông trời cho dân bản. Mùa tháng sáu tháng bảy, rầm xanh loại thau tháu từ sông Mã ngược dòng Nậm Sia. Người già bảo đó là cá đi thăm quê, dân túa ra vớt có lúc được hàng cả tấn. Người dân không bắt rầm xanh theo kiểu tận diệt mà mỗi mùa họ làm một con mương nhỏ để cá ngược dòng qua Nậm Sia duy trì nòi giống.

Giờ giống rầm xanh chủ yếu được cung cấp từ sông Mã bởi vạn chài mạn huyện Quan Hóa, tỉnh Thanh Hóa (giáp ranh với Mai Châu). Mỗi con cá cỡ bằng ngón tay có giá bán 10.000 - 15.000 đ, mua số lượng cả ngàn một lúc cũng có. Lúc nhỏ cá được thả trong những ao con, ăn rêu đá, cỏ, lá sắn, cám gạo đến khi 2 - 3 lạng mới thả sang ao to.

Loại cá tiến vua này đặc biệt khoái khẩu thức ăn tanh như lòng bò, trâu, gà, vịt. Trong một lần anh Linh làm gà vịt ở dưới cầu ao, sơ sảy cái bị đàn rầm xanh xúm lại lôi tuột cả lòng lẫn thịt khiến cho phải nhảy ùm xuống mà kịp với theo cái thân còn bộ lòng đã tan biến vào trong… ruột cá.

Rầm xanh nổi tiếng ăn tạp ngoài chất tanh chúng cũng rất thích xơi quả sung chín, lá chuối thậm chí cơm thừa, canh cặn, xương xẩu cũng ngốn hết. Hằng ngày tiếng băm thức ăn bằm bặp trên thớt như phản xạ có điều kiện khiến cả đàn kéo đến chầu mồi lắm khi còn sờ được vào lưng. Mùa đẻ trứng của rầm xanh vào tháng hai, tháng ba âm lịch. Cả đàn quần nhau, đẻ những dây trứng dài như cái xúc xích màu đỏ tươi lểu bểu bám bờ ao, cành mục cuối cùng bị cá ăn hết.

Ở Vạn Mai, nuôi rầm xanh quy mô phải kể đến ông Hà Công Nghị, Khà Văn Xuôi, Khà Văn Dành… lúc nào trong ao cũng ngót nghét cả tấn cá trong đó những con lớn tới 4 - 5 kg.

Ông chủ tịch xã đã tóm được một con rầm xanh.

Thuyết khách mỏi lưỡi tôi cũng không thể chụp được ảnh cận cảnh rầm xanh ở trên bờ bởi hộ nào cũng từ chối bắt vì sợ hại cá. Tìm đến tận nhà ông Hà Công Sang, Chủ tịch UBND xã, lúc ông đang bận buổi rượu thết đãi họ hàng từ trong Nam ra để kể lể. Mặc kệ bộ mặt đỏ gay, ông hăng hái cởi trần cầm chài ra ao quăng cá. Nhìn ông chủ tịch dáng gầy gò, lưng lom khom tung chài mà mắc cười. Rầm xanh nhanh và láu cá nhất hạng. Quăng chài bên trái chúng lườn sang bên phải. Quăng chài phía trước chúng lườn ra phía sau. Quăng đúng chỗ rồi lắm lúc chúng nhảy vọt lên cao mà trốn thoát trong tích tắc.

“Cũng là rầm xanh nhưng người Thái ở Mai Châu gọi những cách khác nhau theo trọng lượng con cá. Pa Pòn là cá bằng ba ngón tay đến 5 kg. Từ 5 kg trở lên gọi là Pa Pộc. Loại Pa Pộc này nuôi phải mất 5 - 7 năm thậm chí còn hơn. Pa Pộc là niềm tự hào của gia chủ. Người Thái nuôi Pa Pộc để… làm cảnh cho khách xem, để cho mình ngắm. Nhà ông Khà Văn Tha ở bản Nghẹ trong ao có cả mấy chục con Pa Pộc đấy”, ông Sang giới thiệu.

Loài cá tiến vua này là vận động viên nhảy cao thuộc vào hàng cự phách. Ao ở ven suối, cá nghe bên ngoài mới mưa, nước róc rách chảy là nhảy vọt qua rào mà đi. Ao nhà dưới nhà trên rầm xanh cũng nhảy qua “giao lưu” không hề phân cách. Những hàng rào cao trên một mét không mùi mẽ gì với loài cá quý này nên những buổi mưa đi trên đường bản thỉnh thoảng vẫn vấp phải những con cá đang còn giãy đành đạch, mải miết trườn bằng vây, bằng đuôi, bằng cả thân mình nguây nguẩy quẫy.

Cuối cùng ông Sang cũng bắt lên được một con ngót 3 kg, không thấm gì so với con rầm xanh ông Hà Công Ba câu được ở suối Sia với mồi bằng quả sung chín. Tay ông móc vào mang cá để vắt ra sau lưng mà cái đuôi nó chấm sát đất với những cái vảy to bằng cái chén tống. Lên bàn cân được 13 kg, ông xẻ thịt cho cả họ ăn. Cá to được mỗi bộ lòng giòn giòn, da bụng nhai sần sật khoái khẩu chứ thịt dai như thịt trâu, không mấy hấp dẫn.

Rầm xanh ưa nguồn nước chảy, tắc nước là ngoi lên. Đây cũng là nguyên nhân làm cho hơn một yến cá quý trong ao nhà ông chủ tịch xã vừa rồi nhất loạt bơi ngửa, nổi trắng mặt nước. Một hệ thống đường ống bương hàng vài cây số tinh vi và chằng chịt khắp bản ngày đêm cung cấp nước chảy vào hàng trăm cái ao.

Có một thứ văn hóa tên gọi là rầm xanh bởi dân Mường Mùn nuôi cá trước tiên để “tiến” trong gia đình đặng mới nghĩ đến “tiến” cho các thượng khách sành điệu tiền dắt cộm túi, kênh mông trong các nhà hàng đặc sản. Giá bán cá rầm luôn một mình một chiếu, không bao giờ có rẻ, không bao giờ có hạ mà chỉ có lên. Điều đặc biệt là mua một vài yến rầm xanh dân Vạn Mai mới bán còn mua 1 - 2 con ăn cho biết mùi cá vua thì xin lỗi, không bán bởi đánh vậy rất hại cá.

Người Thái chỉ bán rầm xanh khi cần một món tiền to lo việc cho gia đình. Không như nhiều loại cá tầm thường khác chỉ ngon khi có kích cỡ lớn, thịt rầm xanh ngon, ngọt lừ từ lúc con cá mới chỉ như đầu ngón tay nấu với măng chua, ăn tê say cả một miền vị giác. Lễ cơm mới một năm hai vụ hay khách quý đến nhà là người ta quăng chài thết.

Ở Mai Châu có những đám cưới, gia chủ chịu chơi đến nỗi thịt một lúc cả tạ cá rầm khoản đãi với đầy đủ món nướng ướp tỏi, nấu măng chua và nhất là đồ sả gói lá chuối. Ăn hết con cá rồi đến ngay cả cái lá thực khách cũng đưa lên… mũi mà hít hà, luyến tiếc không nỡ vứt.

Ăn rầm xanh cứ phải từ 1 kg trở đi mới là đúng điệu. Loại cá vua này được nuôi đặc theo phong cách truyền thống, chậm lớn nhưng thịt cực chắc. Cũng đã có hộ thử nghiệm cho chúng ăn “cám cò”, rầm xanh lớn ầm ầm nhưng khi bán nhà hàng nhất loạt trả lại vì thịt nát, ăn không ngon bằng cả trôi, chép tự nhiên.

Một lần Chủ tịch UBND xã Vạn Mai dẫn con gái đi tham quan suối cá thần ở huyện Cẩm Thủy (Thanh Hóa). Đang lử lả vì say xe, mắt con bé bỗng sáng lên. Nó nhảy phốc xuống chạy dọc suối mà reo to rằng: “Bố ơi, cá của nhà mình đây này, nhiều lắm!”. Theo ông Sang, cá ở suối thần mình dẹt, gầy hơn vì không ai chăm sóc, vì mật độ dầy đặc nhưng vẫn có những đặc điểm không lẫn được vào đâu của rầm xanh như: đầu bé, lưng xanh, mắt đỏ, má đỏ, vây đuôi hồng, vảy rất to. Rầm xanh khi nuôi đến trọng lượng 1 kg trở lên, má trổ đỏ hây hây đánh dấu sự trưởng thành, hệt như thiếu nữ đôi tám. Riêng vảy cá có loại màu ánh xanh, loại lại màu hơi hồng.

Tôi ngủ ở nhà sàn. Vịt cạc cạc trong chuồng, lợn eng éc dũi mõm ngoài máng, rầm xanh lượn lờ ranh rách dưới ao, âm thanh chẳng khác gì tiếng tiêu, tiếng địch chốn bồng lai tiên cảnh.

Vạn Mai chưa ai thành công trong việc để giống loài cá tiến vua này. Mấy năm trước cũng có một dự án phi chính phủ đem mấy cặp cá rầm xuống Trung tâm Thủy sản tỉnh thử nghiệm sinh sản tự nhiên lẫn nhân tạo, tiêm hoóc môn kích thích đủ kiểu đều thất bại.

DƯƠNG ĐÌNH TƯỜNG

Các tin mới

Các tin năm 2014

Các tin năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887

Các tin năm 2007 | 2006 | năm 2005