Sản xuất, tiêu thụ cá tra tại ĐBSCL: Gỡ rối thế nào?

Hiện con cá tra chiếm 26% kim ngạch xuất khẩu thủy sản của cả nước, chỉ sau con tôm. Tuy nhiên, nhiều năm qua, ngành hàng này vẫn đối mặt với tình trạng liên kết chuỗi lỏng lẻo; sản xuất nhỏ lẻ, tự phát; sản phẩm đơn điệu; thị trường xuất khẩu thường xuyên biến động theo chiều hướng bất lợi... Giải pháp phát triển thị trường và nâng cao giá trị gia tăng của con cá tra lại một lần nữa được các nhà khoa học, chuyên gia và doanh nghiệp (DN) đưa ra bàn luận tại Hội thảo "Phát triển thị trường và nâng cao giá trị gia tăng cá tra tại ĐBSCL" vừa diễn ra tại TP Cần Thơ.

* Thách thức cũ

Theo Hiệp hội Cá tra Việt Nam, từ năm 2010, diện tích thả nuôi cá tra có giảm nhưng sản lượng vẫn duy trì ở mức 1,1-1,2 triệu tấn. Giai đoạn năm 2010-2013, mỗi năm diện tích giảm 1,8% nhưng sản lượng tăng 2% và xuất khẩu tăng 5,8%. Tại hội thảo, thông qua đánh giá tình hình sản xuất và xuất khẩu cá tra, các chuyên gia nêu bật thực trạng liên kết chuỗi giá trị cá tra hiện nay. Trong đó, nguyên nhân cơ bản và sâu xa dẫn đến chuỗi ngành hàng cá tra kém bền vững là liên kết trong nội bộ DN ngày càng mạnh. DN tự chủ "đầu vào" từ con giống, thức ăn và quy trình nuôi khiến các hộ nuôi nhỏ lẻ bị lấn át. Các hộ nuôi muốn tham gia vào chuỗi phải mua con giống, thức ăn của DN. Hay nói cách khác, nếu nguồn cá giống, thức ăn do DN cung ứng không đạt tiêu chuẩn sẽ vô tình làm suy yếu toàn chuỗi; làm hạn chế tính cạnh tranh trong việc tiến tới sự hoàn thiện về chất lượng trong toàn chuỗi.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Phú Son, Khoa Kinh tế và Quản trị kinh doanh, Trường Đại học Cần Thơ, ngành hàng cá tra hấp dẫn do có mức sinh lời cao nhưng những tác nhân tham gia chuỗi giá trị phải chịu những rủi ro rất lớn do giá cả "đầu vào", "đầu ra" không ổn định. Năm 2010 được coi là năm đầy biến động đối với ngành này và hậu quả là con cá tra đi vào vòng luẩn quẩn. Từ cuối năm 2010 đến nay, có khoảng 30% diện tích nuôi cá tra bị "treo ao" do người nuôi thua lỗ liên tiếp 2-3 năm liền. Ông Hồ Văn Vàng, Phó Chủ tịch Hiệp hội Thủy sản tỉnh Vĩnh Long, phân tích: "Thời gian qua, diện tích và sản lượng cá tra không suy giảm lớn là do các DN đầu tư mở rộng vùng nuôi. Còn các hộ nuôi nhỏ lẻ do thiếu vốn, năng lực cạnh tranh yếu đã phải treo ao hoặc chỉ tham gia nuôi gia công cho DN".

Nuôi cá tra xuất khẩu tại Hợp tác xã Thủy sản Thới An, quận Ô Môn, TP Cần Thơ.

Theo kết quả nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Phát triển ĐBSCL, chuỗi giá trị liên kết sản xuất, tiêu thụ cá tra tại ĐBSCL đã và đang tồn tại nhiều vấn đề. "Chúng ta có thói quen sản xuất dựa vào cái mình có mà thiếu nghiên cứu thị trường và dự báo cầu để sản xuất cái mà thị trường cần. Cụ thể, người nuôi chưa đáp ứng đúng kích cỡ cá tại thời điểm thị trường yêu cầu. Thời điểm cuối năm như hiện nay, đa số thị trường nhập khẩu cần cỡ cá từ 750-850 gram, thịt cá màu trắng… Nhưng chúng ta lại không có nguồn để cung. Kết quả là thiếu cá thành phẩm để xuất khẩu cũng như hợp đồng sản xuất, tiêu thụ cá tra giữa nông dân-doanh nghiệp thường xuyên bị phá vỡ" - Phó Giáo sư, Tiến sĩ Võ Thị Thanh Lộc, Viện Nghiên cứu Phát triển ĐBSCL, nêu thực trạng. Việc xây dựng hệ thống tiêu chuẩn và quản lý chất lượng (GlobalGAP, BMP, SQF, ASC…) được đặt ra nhiều năm nay nhưng vẫn chưa có chiến lược cụ thể để thực hiện. Đến nay, chỉ có khoảng 10% DN xuất khẩu cá tra có con dấu ASC. Ngoài ra, các DN xuất khẩu cá tra vẫn chưa quan tâm đến việc đa dạng hóa sản phẩm thông qua việc thay đổi công nghệ chế biến và thương mại hóa sản phẩm từ phần mỡ, xương và da cá mà chủ yếu xuất khẩu phần thịt cá file…

* Hướng đi nào cho con cá tra?

Mặc dù đối mặt với nhiều khó khăn, song năm 2013, con cá tra vẫn đứng thứ 2 sau tôm trong nhóm hàng thủy sản xuất khẩu và duy trì mức kim ngạch trên 1,5 tỉ USD. EU và Hoa Kỳ vẫn đóng vai trò chi phối ở thị trường xuất khẩu nhưng đang có sự chuyển dịch. Mexico, Brazil và khu vực Trung Đông được đánh giá là thị trường có mức tăng trưởng nhanh, trong khi khối ASEAN và Trung Quốc là thị trường mới nổi của con cá tra Việt Nam. Khả năng xâm nhập thị trường của con cá tra vẫn mạnh và hiện có mặt ở 149 quốc gia, vùng lãnh thổ. Tuy nhiên, theo ông Trương Đình Hòe, Tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), mặc dù cá tra vẫn là lựa chọn của nhiều người do giá cả phải chăng, song tổng kim ngạch xuất khẩu cá tra trong năm 2014 dự kiến giảm khoảng 5% so với năm 2013. Nhu cầu nhập khẩu vẫn không thay đổi, đặc biệt ở khu vực châu Á và châu Mỹ Latin. Xuất khẩu cá tra vào Mỹ tiếp tục tăng trưởng nhưng với tốc độ chậm, trong khi nhu cầu nhập khẩu tại thị trường EU có khả năng bằng sản lượng năm 2013. Khuynh hướng giá xuất khẩu cá tra trong năm tới được dự báo tăng nhẹ vì nguồn nguyên liệu cá trong nước tiếp tục giảm do chính sách thắt chặt tín dụng từ các ngân hàng. DN khó tiếp cận được nguồn vốn để đầu tư phát triển vùng nuôi. Trong khi đó, số hộ nông dân nuôi nhỏ lẻ rơi vào cảnh lỗ lã ngày một nhiều hơn…

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Võ Thị Thanh Lộc, Viện Nghiên cứu Phát triển ĐBSCL, chuỗi giá trị ngành hàng cá tra kém bền vững là do thiếu dự báo cầu thị trường và thiếu chính sách điều phối cung trong nước. Dự báo cầu thị trường cần hiểu theo 2 nội dung: số lượng và chất lượng. Đặc biệt là dự báo về cầu số lượng sản phẩm bán ra (quý, năm) là rất quan trọng. Bởi dự báo được cầu thị trường sẽ giúp bố trí sản xuất con giống, quy hoạch lại sản xuất cho phù hợp bằng các chính sách điều tiết vĩ mô của Chính phủ, cấp vùng, cấp tỉnh. Tiến sĩ Võ Hùng Dũng, Giám đốc Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) chi nhánh Cần Thơ, nhấn mạnh: "Ngành cá tra gặp khó khăn liên tiếp nhiều năm cho thấy mức độ hợp tác trong nội bộ ngành không tốt và sự tác động từ chính sách, thị trường. Vì vậy, các phân tích về liên kết chuỗi cần thật khách quan, đầy đủ, tránh thiên lệch. Nếu cứ giữ thái độ "đổ lỗi cho nhau" hoặc "mỗi tác nhân trong chuỗi tự đeo đuổi lợi ích riêng cho mình" thì ngành cá tra còn gánh thêm khó khăn chứ không giải quyết được vấn đề".

Nhiều ý kiến cho rằng, với thị phần chiếm hơn 80% cá tra xuất khẩu trên toàn thế giới, cá tra Việt Nam hiển nhiên được biết đến. Tuy nhiên, mặt trái của sự nổi tiếng đó là con cá tra cũng rất dễ mang tai tiếng. Vì vậy, theo ông Nguyễn Thanh Lâm, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty VietEURO, xây dựng và phát triển thương hiệu tốt sẽ giúp phát huy thế mạnh thị trường, nâng giá bán và đưa ngành cá tra phát triển bền vững. Thương hiệu quốc gia về cá tra Việt Nam đã được người tiêu dùng thế giới nhìn nhận. Vấn đề chính hiện nay là các bên có liên quan cần chú trọng đảm bảo chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm để phát triển thị trường và quảng bá thương hiệu. Ngoài ra, DN cần quan tâm đầu tư thay đổi công nghệ và khả năng thương mại hóa các sản phẩm từ cá tra để làm gia tăng giá trị phần mỡ, xương và da cá; gia tăng phần chế biến sâu của thịt cá thông qua thay đổi hình thức tiếp thị, mẫu mã bao bì và chất lượng sản phẩm. Để giữ chân khách hàng và phát triển thị trường, các DN, cơ quan đầu ngành cũng cần sự định hướng thương hiệu và định hướng người tiêu dùng. Nghĩa là, phát triển thương hiệu phải dựa vào kênh phân phối và đa dạng các hình thức hợp tác để khai thác thị trường và văn hóa ẩm thực của từng vùng, từng khu vực…

MỸ THANH

Các tin mới

Các tin năm 2014

Các tin năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887

Các tin năm 2007 | 2006 | năm 2005