Cá quý bước từ Sách đỏ ra ao nuôi

Trung tâm Quốc gia Giống thủy sản nước ngọt Nam Bộ là một trong những “mắt xích” của các quốc gia thuộc hệ thống sông Mekong đang cùng cứu những loài cá quý hiếm có trong Sách đỏ của từng nước và của thế giới.

Nằm bên QL1A thuộc xã Thái An Trung (Cái Bè, Tiền Giang) là Trung tâm Quốc gia Giống thủy sản nước ngọt Nam Bộ. Đây là nơi bảo tồn nguồn gien cá nước ngọt ĐBSCL và di truyền lai tạo cá chất lượng cao phục vụ sản xuất.

Cá Hô, một loại cá có trong Sách đỏ thế giới được Trung tâm bảo tồn, nhân giống thành công

Ngày đêm sống với cá

Buổi trưa nóng nực, khu hành chính của Trung tâm không có lấy một bóng người để hỏi chuyện. Hướng chút tò mò vào một căn phòng nhỏ thấy đủ loại bình thủy tinh trong suốt, bên trong đựng đủ thứ cá từ nhỏ như móng tay đến to như bắp chân người, có loại cá quen thuộc ở khắp miệt đồng bằng, cũng có loại tôi chưa bao giờ thấy.

Tất cả sạch sẽ, không một chút bụi. Đợi một lúc, tôi may mắn gặp được thạc sỹ Nguyễn Văn Sáng. Anh giải thích ngay: “Đó là những mẫu cá hiện vật phục vụ cho việc bảo tồn và di truyền gien, lai tạo nòi giống. Các loại cá có ở ĐBSCL đều được thu thập và bảo tồn ở đây”.

Trung tâm còn có một ngân hàng tinh trùng của các loại cá. Ngân hàng này hiện lưu giữ gien của 30 loài cá nước ngọt ĐBSCL, trong đó có nhiều loại cá đã nằm trong Sách đỏ Việt Nam hoặc thế giới, một kho báu thật sự.

Thạc sỹ Sáng không phải là người của Trung tâm nhưng mọi sinh hoạt, ăn ở của anh đều gắn bó với Trung tâm như người nhà. Anh thuộc Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản II (Bộ NN&PTNT) được “đặc phái” về đây để nghiên cứu các loài cá nước ngọt.

Anh là chủ nhiệm chương trình: “Di truyền và chọn giống cá tra”, tức là nghiên cứu lai tạo giống có tốc độ tăng trưởng nhanh và tỷ lệ phi lê cao. Công việc của anh là chọn những con cá chất lượng của các hộ nuôi hoặc tự nhiên đem về Trung tâm cho sinh sản và lai tạo trước khi cung cấp giống cho bà con thông qua các trại giống cấp một ở các tỉnh ĐBSCL.

Dẫn tôi đến phòng thí nghiệm lai tạo, anh chỉ tay vào những can nhựa, phễu bằng kim loại hoặc bằng lưới ngâm trong nước đựng đầy trứng cá. Bên trong những chiếc can hoặc dưới những chiếc phễu có các loại ống khí, dụng cụ do Trung tâm chế tạo để cung cấp oxy và sục trứng. “Nếu các ống khí không hoạt động, trứng cá sẽ chết vì thiếu oxy hoặc không chuyển động”-Anh giải thích.

Vì thế, chương trình gồm 6 người phải thay nhau túc trực ngày đêm bên những mầm cá bé nhỏ này. Cả nhóm còn phải liên tục thí nghiệm kiểm tra trứng cá đẻ theo dõi tốc độ tăng trưởng, khả năng chống dịch bệnh… hàng ngày để tạo nên những con giống đạt chuẩn. Đặc trưng công việc khiến các cán bộ của chương trình phải “giam mình” phần lớn thời gian trong phòng thí nghiệm, có người xa vợ con nhiều tháng trời.

Những con người lặng lẽ này có khi quyết định cả sự thành bại của con cá tra thành phẩm, một niềm tự hào của thủy sản Việt Nam vươn ra thế giới. Thạc sỹ Sáng ngại dùng từ “hy sinh”, mà anh nói bản thân anh cùng các đồng sự chỉ đơn giản là yêu nghề, thích thú nhìn những chú cá mới ra đời, vùng vẫy nhờ có bàn tay, khối óc của mình.

Thạc sỹ Thi Thanh Vinh (trái) tại phòng thí nghiệm lai tạo cá. Ảnh: Kiến Giang

Bảo tồn nhân giống cá quý

Con cá tra cũng như nhiều loài cá nước ngọt khác như mè dinh, basa… đều nằm trong chương trình “bảo tồn nguồn gien cá nước ngọt” được Bộ Thủy sản (trước đây) giao cho Trung tâm từ năm 1993. Khi tôi đến, Trung tâm đã lai tạo thành công loài cá Hô, một loài cá có trong Sách đỏ thế giới còn Việt Nam thì xếp vào loại có nguy cơ tuyệt chủng.

Nói về con cá Hô, thạc sỹ Thi Thanh Vinh cho biết đây là loài cá thuộc họ với cá chép nhưng to hơn. Con cá Hô 5-6 tuổi mới gọi là trưởng thành và nặng bình quân gần 10kg.

Ở môi trường tự nhiên, con cá Hô nặng 20 kg trở lên là bình thường. Ngày trước cư dân sống ở thượng nguồn hệ thống sông Mekong thường giăng lưới bắt cá Hô, muốn bắt được cá, mắt lưới phải rộng đến một tấc và chắc chắn, nếu không, con cá khỏe sẽ vùng vẫy và làm rách hết lưới.

Những hộ đánh bắt cá Hô chuyên nghiệp, mỗi năm chỉ bắt được một con cá là đủ trang trải tất cả chi phí đầu tư cũng như sinh hoạt thiết yếu của gia đình trong năm ấy. Chỉ một chi tiết như thế đủ cho thấy giá trị của con cá này.

“Hàng chục năm nay không còn ai hành nghề đánh bắt cá Hô nữa, gần 10 năm nay, loài cá này gần như biến mất, thi thoảng mới có người bắt được một con nhỏ bằng ngón tay”- thạc sỹ Vinh cho biết.

Hiện Trung tâm đang nuôi giữ 40 con cá Hô trưởng thành và đã lai tạo thành công thế hệ cá F1, thành quả của một chương trình kéo dài 3 năm kiên trì bền bỉ.

Quy trình bảo vệ con cá Hô khỏi nguy cơ tuyệt chủng gồm nhiều công đoạn: sưu tầm, lai tạo, thuần chủng cá trước khi thả về môi trường tự nhiên. Nhóm thực hiện chương trình của thạc sỹ Vinh có 6 người phải làm tất cả các khâu.

“Khó nhất vẫn là việc sưu tầm con cá Hô, để có được một con cá, chúng tôi phải chia nhau đi khắp đồng bằng để tìm kiếm, thường xuyên liên hệ với nông dân, thương lái hoặc bất kỳ ai có cá, có thông tin về cá”- anh Vinh kể.

Cá ở Trung tâm có được là nhờ những người nuôi cá tình cờ bắt được cá Hô nhỏ thả vào ao nuôi trong thời gian dài.

“Khi biết được thông tin có hộ dân nào đang nuôi cá, cả nhóm tìm đến nhà để “đặt hàng” trước khi thương lái kịp tìm đến, nếu chậm chân thì con cá sẽ bị bán mất”, anh tâm sự: Khó nhất vẫn là việc thuyết phục người dân hiểu được tầm quan trọng của việc bảo tồn loài cá này.

Vì là loài cá có giá trị cao nên hầu hết đều không muốn bán ngay, nhiều hộ dân còn tưởng cán bộ Trung tâm là thương lái “giả danh” để mua cá quý giá rẻ. Để mua được 1 con cá mang về Trung tâm, nhiều khi phải “thương thuyết” mất vài tháng trời.

Trong vòng 3 năm, nhóm của thạc sỹ Vinh sưu tầm được 40 con cá Hô, với anh đó là một kỳ tích. Từ 40 con cá ban đầu, nhóm của anh đã lai tạo thành công thế hệ cá Hô đầu tiên. Dự tính cuối năm nay, những con cá Hô đầu tiên sẽ được thả tại Búng Bình Thiên của huyện An Phú (An Giang) gần thượng nguồn Mekong.

Đó là một ngã ba sông rộng và nước phẳng lặng rất đặc biệt. Không chỉ có vậy, gần 10.000 con cá Hô bột do Trung tâm lai tạo đã được gửi các hộ nuôi tại Đồng Nai và phát triển tốt.

“Nếu việc thả nuôi thành công, Trung tâm sẽ nhân giống và cung cấp đại trà. Con cá Hô sẽ bước từ Sách đỏ ra ao nuôi và tạo lợi nhuận kinh tế cao, chương trình sẽ thành công ngoài mong đợi”- Anh Vinh nói với nụ cười mãn nguyện.

Thạc sỹ Thi Thanh Vinh, chủ nhiệm của chương trình là một người nhỏ thó, gầy gò, nước da sạm nắng. Áo bỏ ngoài quần, đôi dép quai hậu giản dị, gương mặt hiền từ và rất ít nói. Anh có vợ và 2 con ở gần Trung tâm nhưng cũng như nhiều cán bộ khác, anh thường đi sớm về khuya, ngày càng nhiều loài cá cần bảo tồn, đồng nghĩa với những chuyến công tác xa nhà ngày một nhiều hơn.

Năm 1991, anh tốt nghiệp cử nhân khoa Thủy sản Đại học Cần Thơ và về công tác tại Trung tâm cho đến nay. Năm 1993, nhiệm vụ bảo tồn các loài cá nước ngọt được Bộ Thủy sản (cũ) giao phó cho Trung tâm và anh gắn bó luôn với công việc từ đó.

Từ việc tìm kiếm, lai tạo và thuần chủng cá quý, có nhiều khó khăn và thất bại, tuy nhiên anh và cả đồng sự không bao giờ nản lòng. Đơn giản, việc bảo tồn con cá không chỉ là niềm đam mê mà đã trở thành một phần của cuộc sống của họ.

Khi việc bảo tồn cá Hô chưa kết thúc, nhóm của anh đã lại bắt tay vào việc bảo vệ các loài cá Vồ Cờ và Trà Sóc (những loài có nguy cơ tuyệt chủng rất cao). Các loài cá này còn hiếm hơn cả cá Hô nên trong vòng 3 năm qua, Trung tâm chỉ thu thập được mỗi loài chưa đến 10 con, chương trình vì thế chưa thể lai tạo và thuần dưỡng.

Kiến Giang

Các tin mới

Các tin năm 2014

Các tin năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887

Các tin năm 2007 | 2006 | năm 2005