Nuôi và chế biến cá tra xuất khẩu tại ĐBSCL: Sau kỳ tích còn bao điều bề bộn

Năm 2008 sắp qua đi tiếp tục ghi nhận kỳ tích của hoạt động nuôi, chế biến cá tra xuất khẩu của nông dân, doanh nghiệp (DN) vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) – nơi được xem là vựa thủy sản của cả nước. Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), chưa hết năm 2008 nhưng lượng cá tra xuất khẩu của Việt Nam đã vượt kế hoạch, đạt trên 550.000 tấn, đạt kim ngạch hơn 1,2 tỉ USD, chiếm đến 32,4% tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản của cả nước.

Không ai phủ nhận kỳ tích ấy song bên cạnh đó - nói như “người đàn bà thờ cá”, tức Tổng giám đốc Bianfishco, một trong những DN hàng đầu của Việt Nam về chế biến, xuất khẩu cá tra: “Vẫn có khá nhiều điều bất cập, nếu không nói là bộn bề cần phải quan tâm và sớm khắc phục nếu muốn con cá tra phát triển bền vững…”.

Bài học chiến lược số 1: Mối liên kết chặt chẽ

Hàng ngàn nông dân ĐBSCL khi nhớ lại các vụ nuôi cá tra của năm 2008 vừa qua đều có cùng tâm trạng ngao ngán. Sự sụt giảm giá cá nguyên liệu đã làm cho hầu hết nông dân ê chề do phải đối mặt với sự lỗ lãi tồi tệ nhất từ trước đến nay. Anh Hoàng, nhà ở thị trấn Thốt Nốt (Cần Thơ), có hầm nuôi cá ở cù lao Tân Lộc kể, vào thời điểm giữa năm, khi xuất 200 tấn cá, anh chỉ mong mình... “được” lỗ 200 triệu. Tuy nhiên, điều mà anh Hoàng mơ kết cục cũng chỉ là mơ bởi chỉ mấy ngày sau đó, cá nguyên liệu (đến lứa và quá lứa) toàn vùng ĐBSCL dồn lên tới hàng trăm ngàn tấn và giá tuột xuống ở mức chỉ hơn 13.000 đồng/kg. Nông dân bị ngân hàng và nhà cung cấp thức ăn siết nợ nên chỉ còn cách bán cá với “giá rẻ không ngờ”. Đã vậy, khi bán rồi, anh và rất nhiều nông dân khác bị DN chiếm dụng vốn gần 2 tháng. Nhiều người phải bỏ hầm hoặc lay lắt chuyển sang nuôi cá khác bởi sau những “cuộc bể dâu”, đối với họ con cá tra là nỗi ám ảnh.

Năm 2008, con cá tra đã mang ngoại tệ về cho Việt Nam trên 1,2 tỷ USD.

Sau khi được Chính phủ thả “phao” giải cứu cùng với nỗ lực từ nhiều phía, giá cá nguyên liệu lại “ấm” lên nhưng chẳng bao lâu lại rớt xuống. Nông dân lại ngồi bó gối. Nhiều cuộc hội thảo khoa học đã diễn ra. Nông dân và DN ĐBSCL lại nghe nhắc đến hai từ “liên kết” ở mức độ khẩn thiết nhất. Cách nay hơn tuần, trong chuyến làm việc với nhiều địa phương vùng ĐBSCL, lãnh đạo Bộ NN&PTNT vẫn tiếp tục lưu ý đến sự liên kết chặt chẽ và ổn định giữa các khâu từ sản xuất, chế biến đến xuất khẩu. Trước đó, ngày 17/10/2008, Bộ NN&PTNT cũng đã ban hành quyết định phê duyệt quy hoạch phát triển sản xuất và tiêu thụ cá tra vùng ĐBSCL đến năm 2010, định hướng đến năm 2020; theo đó, vùng nuôi và hoạt động chế biến cá tra xuất khẩu được đặt ra những chiến lược cụ thể. Sẽ không có chuyện mạnh ai nấy nuôi, ai muốn mở nhà máy là mở dẫn đến những cuộc khủng hoảng thừa cá nguyên liệu như thời gian vừa qua.

Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thanh Phương - Trưởng khoa Thủy sản Đại học Cần Thơ cho biết về lâu dài, phải tạo nên mối liên kết chặt chẽ giữa DN sản xuất thức ăn - người nuôi - DN thu mua cá. Liên kết này phải ổn định và thực hiện ngay từ đầu vụ nuôi nếu không sẽ bất ổn cho cả 2 phía. Tại Hội thảo phát triển liên kết giữa sản xuất nguyên liệu và chế biến tiêu thụ cá tra tại An Giang cuối tháng 11/2008, ông Trương Đình Hòe - Tổng thư ký VASEP dự báo sản lượng cá tra trong nước tới quý II năm 2009 sẽ giảm tới 50% do nông dân ĐBSCL kiệt vốn để “treo” hầm. Và nếu đúng như dự báo này, liệu các nhà máy chế biến có khan hiếm nguyên liệu hay không thì vẫn là câu hỏi còn bỏ ngỏ do thiếu tính liên kết.

Thương hiệu, thể diện Quốc gia phải được đặt lên trên

Theo một thống kê mới nhất, hiện cả nước có hơn 150 DN tham gia chế biến và kinh doanh cá tra nhưng đa phần có quy mô nhỏ. VASEP cho biết, 10 DN hàng đầu chiếm tới 56% sản lượng xuất khẩu cá tra và 20 DN hàng đầu chiếm tới 72%, đã phần nào nói lên quy mô nhỏ của các DN kinh doanh cá tra hiện nay. Trong một văn bản gửi Bộ trưởng Bộ NN&PTNT quanh chuyện cá tra nguyên liệu phục vụ chế biến xuất khẩu giảm giá, VASEP cho biết, một số DN quy mô nhỏ và thương mại thuần túy không hề có nhà máy chế biến và vùng nguyên liệu riêng, dẫn tới tranh giành khách hàng, ký hợp đồng bán với giá thấp. DN đã ký bán giá thấp thì khó có nguyên liệu tốt nên họ dùng nguyên liệu được xử lý ở các cơ sở sơ chế, không đảm bảo điều kiện vệ sinh an toàn thực phẩm, bán cho khách hàng.

Thực tế thời gian vừa qua cũng đã xuất hiện nhiều DN chỉ biết có mình, quên đi cộng đồng DN cùng lĩnh vực, đặc biệt là quên đi uy tín, thương hiệu, thể diện quốc gia mà bất chấp mọi thủ đoạn. Chuyên đề ANTG từng có lần phản ánh về một số DN chế biến thủy sản đã bỏ ra khoản tiền trên 82.000 euro để mua máy bơm nước, phụ gia giữ nước vào sản phẩm cá tra đông lạnh nhằm gian lận thương mại. Tiến sĩ Nguyễn Hữu Dũng - Phó chủ tịch Thường trực VASEP có lần cảnh báo rằng, nếu với tình trạng tỉ lệ “mạ băng” hiện nay của nhiều DN lên đến 40%-50%, thủy sản Việt Nam nói chung không chỉ bị các nước cấm cửa mà cả người tiêu dùng trong nước cũng tẩy chay, và khi đó cá tra sẽ “chết” thật sự.

Tôi nhớ vào giữa năm 2008, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Lương Lê Phương vào họp cùng với một địa phương vùng ĐBSCL, khi nhắc đến thực trạng đáng ngại này, ông hết sức bức xúc và khẳng định đây là hành vi phá hoại kinh tế chứ không phải đơn thuần chỉ là cái lợi cho một số DN. Ngay sau đó Bộ NN&PTNT cũng đã có văn bản nghiêm cấm hành vi đưa nước, phụ gia giữ nước (bơm, chích, ngâm, tẩm các chất thuộc nhóm phosphate và không thuộc nhóm phosphate) vào sản phẩm thủy sản đông lạnh nhằm gian lận thương mại; đồng thời chỉ đạo các cơ quan chức năng tiến hành kiểm tra, nếu phát hiện kiểu làm ăn... chụp giật này thì phải xử lý nghiêm.

Tổng giám đốc Bianfishco Phạm Thị Diệu Hiền nhớ lại kỳ Hội chợ thủy sản quốc tế, bức xúc: “Trước khi lên đường sang đây, tất cả đều cam kết sẽ không bán cá tra phi lê ở mức dưới 3,1 USD. Tuy nhiên, đã có một vài DN lấy cớ rằng, do cá họ chất lượng trung bình nên chào giá thấp. Đây là hành động giết nhau trên sân... người”. Qua tìm hiểu, những chủ DN làm ăn chân chính như bà Diệu Hiền vẫn tha thiết mong muốn có một quy định rõ ràng về điều kiện bắt buộc đối với nhà chế biến cá tra xuất khẩu; cũng như việc kiểm soát chặt chẽ sản phẩm phi lê xuất khẩu. Bởi nếu làm tốt điều này thì “màu cờ sắc áo” của cá tra Việt Nam sẽ được đảm bảo, “sản phẩm trời ban” sẽ là niềm tự hào của Việt Nam.

Dấu hiệu “trâu buộc ghét trâu ăn”

Chuyên đề ANTG từng có bài điều tra bày tỏ bức xúc về tình trạng người nuôi cá bị phá hoại, cụ thể là bị kẻ xấu bỏ thuốc sâu vào hầm cá chuẩn bị thu họach, gây thiệt hại cho khổ chủ lên đến tiền tỉ. Trong khi vụ đó đã tạm lắng xuống thì gần đây, tại Cần Thơ có chuyện DN phá DN.

Bà Phạm Thị Diệu Hiền kể lại vụ phản đối tập thể tại Bianfishco cách nay ngót 1 tuần. “Do chưa nắm hết ý định trả thưởng vào dịp cuối năm của lãnh đạo công ty, nhiều anh em công nhân đồng loạt ngưng việc. Sau khi được giải thích rõ, một số anh em trở lại với công việc”. Tuy nhiên, chiều ngày đó và sang ngày hôm sau (10/12), vụ phản đối tập thể lại có chuyển biến khác. Nhiều công nhân bỗng đưa ra yêu sách vô lý là phải trả họ thêm khoản tiền bằng 10% tiền lương nếu không, họ không trở lại nhà máy... Ông Nguyễn Văn Hiếu - Chủ tịch Công đoàn các khu công nghiệp và chế xuất Cần Thơ nói, trong 113 doanh nghiệp ở khu công nghiệp Trà Nóc thì Bianfishco là một trong những DN trả lương công nhân cao; đồng thời giải quyết tốt các chính sách xã hội, tiền thưởng, trợ cấp, tổ chức tốt các hoạt động vui chơi giải trí, du lịch hàng năm... Môi trường làm việc ở Bianfishco khá tốt về tinh thần lẫn vật chất. Do đó, việc một số công nhân tự ý ngưng việc đòi tăng lương thêm 10% là không thể chấp nhận.

Gặp lại chúng tôi sau “sự cố” này, bà Diệu Hiền kể, tổng sản lượng cá nguyên liệu đã mua về 2 ngày hôm đó gần 500 tấn. Khi sự việc xảy ra, lượng nguyên liệu này lập tức bị ứ đọng. Điều khiến bà Diệu Hiền cảm thấy băn khoăn là trong số những công nhân tham gia vụ phản đối đã có không ít người bỗng dưng bị mất việc ngoài ý muốn. Lo cho tính mạng và thu nhập của công nhân mình nên bà Diệu Hiền nhớ vanh vách tên của số anh em đã bị kẻ xấu đánh trên đường đi làm về mấy ngày qua và rất nhiều công nhân ở các khâu sản xuất bị chặn đường hoặc bị đón tại trước cổng công ty kèm theo lời dọa sẽ bị xẻo tai, bị đánh, bị chém, giết nếu quay lại xưởng.

Nhiều công nhân khác thì kể cho tôi nghe rằng, đã có một số đối tượng lạ mặt kéo đến tận phòng trọ của họ la hét, đập phá cửa phòng trọ. Mà đâu phải chỉ có công nhân, theo lời bà Diệu Hiền, nhiều cán bộ quản lý... cũng bị kẻ xấu gọi điện thoại hăm dọa. Một số công nhân vì hoàn cảnh gia đình phải đi đi về về, do bị kẻ xấu đón đường hăm dọa liên tục trong 2 ngày đi làm lại, quá sợ nên họ đã xin nghỉ việc... Hầu hết công nhân đều có gia cảnh nghèo khó, thật tội nghiệp. Đối với người nuôi cá, cuộc đình công cũng làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến họ. Tôi nhìn lên bảng kế hoạch bắt cá của Phòng nguyên liệu Công ty Bianfishco, có hàng chục hộ dân của Cần Thơ và Hậu Giang bị bắt cá trễ hẹn với tổng trữ lượng lên tới 1.600 tấn.

Đối với hoạt động xuất khẩu, bà Hiền kể, theo kế hoạch, tổng số đơn hàng cần phải xuất trong tuần (từ ngày 8 đến 14-12) là 30 container; trong đó cần xuất gấp theo yêu cầu khách hàng là 22 container nhưng do sự cố vừa qua, công ty chỉ xuất được 20% so với kế hoạch. Kim ngạch xuất khẩu lẽ ra cầm chắc 7 triệu USD nhưng rốt cuộc chỉ đạt 4 triệu USD. Đó là chưa kể những tổn thất do phải điều chỉnh thời gian của các chứng từ xuất khẩu và uy tín đối với khách hàng. Và lãnh đạo công ty đã phải giải thích nguyên nhân trễ hàng đối với hàng loạt đối tác là những công ty ngoài nước như: Adri & Rizoon, Seafood Connection, Inlet Seafish, Bor Market, Vinacorp, Food Company, Sirena... “Mà họ phàn nàn là đúng bởi vì họ đã đăng ký đưa hàng vào siêu thị sở tại nhưng đến kỳ hạn mà chưa có hàng giao; và chắc chắn họ sẽ bị phạt hoặc phải tìm gấp nguồn hàng khác thay vào” - bà Hiền cho biết.

Trao đổi với phóng viên sáng 15/12, bà Hiền bộc bạch: “25 năm làm giám đốc, bà thật sự thấm thía về những “sự cố” kinh doanh xảy ra với mình. May mà trong chiến lược kinh doanh, Bianfishco luôn đưa ra tình huống và phương án xử lý tình huống nên thiệt hại đã được kéo giảm ở mức thấp nhất. Và cho tới nay, Bianfishco vẫn ở tốp 5 DN xuất khẩu cá tra hàng đầu của Việt Nam”.

Điều mà Tổng giám đốc Bianfishco cảm thấy tiếc là đã có những người dư thời gian để chung tay, tiếp sức cho hành vi phá hoại những DN “cùng hội, cùng thuyền”. Theo bà, việc kể ra những chuyện bộn bề của lĩnh vực nuôi và chế biến xuất khẩu cá tra vào dịp cuối năm không phải để “vạch áo cho người xem lưng” mà là để cùng nhau tiến bộ; DN làm ăn chân chính nên khẳng định mình bằng thương hiệu và chất lượng chứ không phải bằng những trò vặt vãnh. Và ngành chế biến thủy sản của Việt Nam bao giờ còn tồn tại những toan tính cá nhân, tiêu cực, không toàn tâm toàn ý vì thương hiệu, thể diện quốc gia thì ngày đó, hình ảnh, chất lượng con cá tra trên thị trường thế giới vẫn còn mong manh; kỳ tích coi chừng trở thành chuyện của ngày hôm qua...

B.Huyền

Các tin mới

Các tin năm 2014

Các tin năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887

Các tin năm 2007 | 2006 | năm 2005