Săn cá mập: Ký ức biển khơi

Biển là vậy, luôn huyền bí, chứa đựng nhiều điều bất ngờ. Biển cho ngư dân tôm cá, của cải rồi cũng lấy đi của họ mọi thứ nếu không biết đối xử đúng với biển. Biển cho vàng cho bạc nhưng biển cũng “bạc như vôi”…

Ngư dân Phạm Học, ngụ phường Phước Hội, thị xã La Gi, huyện Hàm Tân, tỉnh Bình Thuận năm nay đã 68 tuổi nhưng nhìn vẫn rất cường tráng. Cũng giống như cha ông mình, cả đời lão ngư Phạm Học gắn chặt với biển.

Co chân ngồi trên ghế như thói quen vốn có của người gần 50 năm ngồi khoanh chân lái tàu, ông Học chuyện trò với chúng tôi về những ngày dọc ngang trên biển. Trong ký ức đi biển dội về, có lúc ông Học hào hứng kể lại những chuyến quần nhau với mập. Nhưng cũng có lúc trầm tư nhớ những người thân, người bạn đang còn nằm dưới đáy đại dương trong những chuyến đi săn cá...

Ông Học là người làng Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh. Tính đến nay gia đình ông đã có đến bốn đời hành nghề săn bắt cá mập. “Ông nội tôi là người khai sinh nghề câu cá mập tại Hà Tĩnh. Sau truyền lại cho cha tôi. Cha chết đi cũng là lúc anh em tôi ngày ngày giong tàu ra khơi đánh bắt cá mập. Nay hai con trai tôi lại nối nghiệp hành nghề câu mập ngoài biển Đông” - ông Học kể.

Năm 1949, khi ông Học mới được 8 tuổi, cha ông dồn tất cả con cái xuống chiếc thuyền buồm, từ Hà Tĩnh đi dọc bờ biển tìm đến Bình Thuận. Đó là cuộc hải trình dài nhất đời ông Học với bao sóng gió, gian nan.

Do nghèo túng, không có lương thực dự trữ, gia đình ông Học vừa đi vừa đánh bắt hải sản đổi gạo nước, mắm muối. Ông Học ngồi miên man nhớ lại: “Nhiều lúc thiếu gạo, anh em chúng tôi phải lên đất liền, liều mình gõ cửa từng nhà xin gạo ăn cầm hơi qua bữa”.

Tại làng chài Phước Hội (thị xã La Gi), anh em ông Học cũng là những người khai sinh nghề câu mập. Hơn 33 năm hành nghề tại đây, ông Học có những chuyến đi biển nhớ đời. Trong một chuyến ra khơi vào khoảng tháng 4-1982, tàu chạy tới rạn Hồng Chó, thấy đàn mập ăn kín mặt nước, ông Học cho bủa dàn câu 100 lưỡi ngay. Lần đầu thu câu dính đến 59 con mập. Sau khi bắt mập cắt vi bỏ thây, ông Học ra lệnh cho người đi bạn tiếp tục buông câu.

Kết quả còn khủng khiếp hơn, dàn câu dính đến 77 con mập với đủ loại như mập búa, mập cào, mập nhọn, xà đẻn, xà đất, xà bông... Con nhỏ nhất cũng nặng đến 70kg và lớn nhất 350kg. Ông Học và năm người đi bạn quần nhau với mập từ 19g đến tận 17g hôm sau mới cắt xong vi. Chuyến đó, ông Học thắng lớn, sau khi bán vi chia cho mỗi người đi bạn 2 lượng vàng.

Câu cá, mất người

Thế nhưng không phải chuyến ra khơi nào cũng thắng, nhiều ngư dân đã phải trả cái giá bằng cả mạng sống mình. Đó là năm 1974, người bạn nghề tên Sáu Võ của ông Học tại làng chài Long Hương (Phan Thiết) trong một lần đi biển đã mãi mãi không về. Chuyến ấy dàn câu của ông Võ dính rất nhiều mập. Ông Võ mê mẩn thu câu, phóng lao, móc khấu đưa mập cặp mạn tàu, cắt vi. Một, hai, năm… rồi 30 con mập nhanh chóng bị tóm gọn, nhưng đến con mập thứ 31 thì ông Võ gặp sự cố.

Nó là con mập xà bông rất lớn vừa dính câu. Ông Võ và những người đi bạn gồng mình siết chặt dây triêng vào tay kéo nhưng con mập vẫn ngoan cố, đảo qua rồi lại chúi xuống, trồi lên. Triêng căng cứng như sợi dây đàn càng lúc càng siết chặt như muốn tiện đứt bàn tay ông Võ.

Không chịu nổi, ông đành hét lên và buông triêng. Phựt, phựt… những sợi thẻo cùng lưỡi câu lao vụt xuống mặt biển. Bỗng ông Võ lại thét lớn, ôm chặt cánh tay bị lưỡi câu móc vào và quăng mình xuống biển theo đà kéo của con mập. Cả dàn dây câu cùng ông Võ chới với bị con mập kéo vút đi mất tăm. Sau đó, hầu như ngư dân của cả làng chài Long Hương đều giong tàu ra khơi quần nát mặt biển hơn tuần lễ nhưng cũng đành thua, không tìm thấy xác ông Võ.

Cũng trong một lần đi câu mập mà ông Học mất luôn cả người dượng. Đó là ngày 22-12-1972, ông Học và dượng của mình cầm lái hai con tàu cùng ra khơi câu mập. Đêm ấy, cả hai dượng cháu đều buông câu, ngồi chờ mập đến. Bỗng mây vần vũ kéo về, trời tối sầm, bóng đêm đặc quánh nhuộm đen mặt biển. Biết là bão tố sắp đến, ông Học muốn liên lạc với tàu người dượng nhưng không thể vì chẳng có máy móc hỗ trợ như bây giờ.

Trời bắt đầu nổi gió, những con sóng bạc đầu chồm lên mũi tàu. “Vừa ôm tay lái tàu tôi vừa ráng phóng tầm nhìn về phía dượng buông câu. Thấy có ánh đèn thoắt ẩn thoắt hiện trên mặt biển biết rằng tàu của dượng còn đó nên cũng yên tâm”, ông bồi hồi nhớ lại.

Gió càng lúc càng mạnh. Con tàu chúi xuống rồi lại chồm lên mỏng manh như chiếc vỏ trấu giữa đại dương. Ông Học cố đánh bánh lái dõi mũi tàu đón cưỡi lên những con sóng. Với nhiều năm đi biển ông biết đây là một trận cuồng phong với gió cấp 10, giật cấp 11, 12 là ít.

Biển đen kịt một màu đen, mưa quất rát mặt, bỗng vèo, ông Học vừa rạp mình xuống thì tất cả cabin đã bị gió lột phăng khỏi tàu và quăng ào xuống biển. Những người đi bạn vội chui hết xuống lòng tàu. Một mình ông Học vẫn bám tay lái vật nhau với bão tố. Sóng tiếp tục quăng tàu sang trái rồi tung sang phải. Nhiều lúc tàu leo đến gần nửa con dốc sóng rồi lại bị đẩy tụt xuống.

Đến 2g sáng, sau gần năm giờ gào thét, bão cũng dịu dần. Dõi tầm nhìn ra xa chỉ một màu đen nhức mắt, ông Học không còn thấy ánh đèn điện leo lét của con tàu người dượng đâu. Khi trời lờ mờ sáng, ông Học cũng giong được con tàu tả tơi của mình vào đất liền. Ông may mắn thoát nạn nhưng dượng và năm người cháu của ông đã mãi mãi gửi xác ở đâu đó dưới đáy đại dương.

Ngại mổ bụng cá mập

Ngư dân Nguyễn Diện, ngụ thôn Quý Thạnh, xã Ngũ Phụng, huyện đảo Phú Quý, tỉnh Bình Thuận kể khoảng tháng 7-1978, chuyến ấy dàn câu của ông buông mãi cũng chỉ dính được hai con mập xà bông, nặng hơn 2 tạ mỗi con.

Kéo con mập đầu tiên cặp mạn tàu, ông Diện nhảy xuống mổ bụng mập. Rạch một đường dao, luồn bàn tay nắm bao tử mập, bất thần ông Diện run bắn. Có vật gì cưng cứng như khúc cây trong ấy. Định thần lại, ông diện kéo cả bộ đồ lòng mập ra.

Quẳng cái bao tử mới cắt lên boong tàu, ông Diện leo lên thọc dao mổ ra. “Tôi điếng người rồi thét lớn, một cái chân người lòi ra. Tôi như điên... sai anh em vất luôn cả xác lẫn vây nó xuống biển. Sau đấy sai anh em bọc lại cái chân người, đem vào hầm đá ướp, chở về đất liền chôn”, ông Diện trầm ngâm kể.

Khi được hỏi sợ nhất điều gì khi câu mập, rất nhiều ngư dân cho biết ngán nhất là đối mặt với những con mập trắng, mập xà bông hung dữ.

Ông Phạm Học nhớ lại rất nhiều lần gặp bóp, dây chuyền, vòng vàng… và cả tay chân người khi mổ bụng mập. Gặp đồ vật thì ngư dân luôn gửi lại biển, còn phần thân xác người đem về đất liền. Họ luôn tâm niệm dù không biết là ai nhưng giúp người xấu số được chôn một phần thân xác nơi đất liền cũng thấy ấm lòng. Mong rằng họ sẽ phù hộ cho những chuyến ra khơi được bình an, thuyền về đầy tôm cá.

Biển “bạc”

“Biển nay cạn kiệt rồi” - rất nhiều ngư dân đã than như vậy với chúng tôi. Ngày xưa biển Đông nhiều cá mập, nay biển thiếu hẳn bóng những đoàn tàu câu nằm, câu khơi ầm ào vượt sóng đánh bắt cá như những thập niên 1970-1980. Biển cho bạc cho vàng nhưng giờ cũng “bạc như vôi” vì con người đối xử tệ với biển. Đó là hồi ức và cũng là trăn trở của những lão ngư câu cá mập phơ phơ đầu bạc mà chúng tôi đã có dịp gặp.

Có tội với biển

Ông Trần Quảng Lạc, ngụ khu phố 3, phường Phước Hội, thị xã La Gi, đã có một thời tung hoành săn bắt cá mập. Thế nhưng ông Lạc cho biết nay ông đã bán tàu, không còn hành nghề một phần vì nguồn cá mập khu vực biển Bình Thuận đã giảm quá nhiều so với trước. Ông Lạc nói ông cũng tự cảm thấy lòng mình áy náy mỗi khi săn bắt mập cắt vi bỏ thây. “Giờ ngồi nhớ lại những năm 1970 săn mập mà còn rợn da gà. Lúc ấy mập nhiều, chỉ cần ra khỏi bờ 6-7 hải lý là thấy mập nên nhà nhà đua nhau đánh bắt. Mình đã làm biển nghèo đi thấy rõ. Nay có chạy tàu ra cả 7 hải lý cũng chỉ câu được bịch nilông là cùng” - ông Lạc trầm tư nói.

Cũng như ông Lạc, nhiều ngư dân làng chài thôn Quý Thạnh, xã Ngũ Phụng, huyện đảo Phú Quý đã chia tay với nghề câu mập. Ngư dân Đặng Văn Ô với hơn 40 năm hành nghề đi biển tại Quý Thạnh cũng đang kêu bán hai chiếc tàu đã gắn bó với mình bao năm.

Chúng tôi hỏi vì sao không theo nghề câu mập nữa, ông Ô trả lời với vẻ đầy tâm trạng: “Cuối những năm 1970 và đầu những năm 1980, mình đánh bắt mập tàn bạo quá nên nay chúng đã giảm đi nhiều. Lúc ấy, chẳng thấy ai cấm hay khuyến cáo không được đánh bắt mập. Ngư dân chúng tôi cứ nghĩ chúng như những loài cá khác, cho nguồn lợi kinh tế lớn, thế là ào ạt đánh bắt. Giờ biết chúng cần được bảo vệ, mình cũng thấy có tội với biển”.

Bao năm đi biển ông Ô cũng nghiệm ra một điều: nghề biển là một trong những nghề cực khổ nhất. Biển cho tôm cho cá nhưng cũng chẳng biết sẽ lấy đi cả gia tài và tính mạng khi nào. Dù hai người con trai cũng rất yêu biển nhưng ông Ô nhất quyết bắt phải đến trường. Nay cả hai người con đã tốt nghiệp đại học ngành công nghệ thông tin và đang học tiếp cao học. Ông Ô nói ông rất vui vì “mình đã chọn cho con con đường đúng”.

Song không phải ai cũng nghĩ như lão ngư Ô. Nhiều ngư dân ở làng chài Phước Hội, thị xã La Gi mà chúng tôi gặp hiện nay ngoài hành nghề câu khơi, đánh bắt cá ngừ, họ cũng tranh thủ câu cá mập. Một phần vì giá trị vi cá mập quá lớn, một phần do các ngư dân chưa ý thức được việc bảo vệ nguồn lợi từ biển và họ đã phải trả giá cho việc làm này.

Trả giá đắt

Cái giá phải trả của việc câu mập một thời là nguồn thu sau mỗi chuyến đi biển của ngư dân hiện nay giảm đi rất nhiều so với trước. Ông Nguyễn Đình Sáng, chủ tịch UBND phường Phước Hội, nhận xét: “Năm 2008 biển “đói” lắm. Thu nhập bình quân đội tàu của phường chỉ khoảng 6 triệu đồng/tàu/năm, giảm hơn 50% so với những năm trước. Biển nghèo là do những chiếc tàu đánh giả cào bay, việc đánh bắt hải sản chưa được kiểm soát chặt chẽ. Nguồn cá con giảm thì cá mập chẳng còn thức ăn, đành đi tìm vùng biển khác mà sống”.

Cũng theo ông Sáng, có một điều nguy hiểm là hiện nay nhiều ngư dân do say mồi nên đuổi theo đàn cá ngừ, cá mập mà xâm phạm cả vào lãnh hải của các nước bạn. Chỉ tính riêng tại phường Phước Hội, trong năm 2008 đã có trên mười tàu đánh cá bị các lực lượng bảo vệ biển của Indonesia và Malaysia bắt giam và xử lý. “Mặc dù chúng tôi cũng như các đơn vị hải quân, biên phòng... đóng trên địa bàn thường xuyên mở lớp tập huấn, tuyên truyền, khuyến cáo không được xâm lấn lãnh hải của các nước, thế nhưng đôi khi vì miếng cơm manh áo mà một số ngư dân đã bất chấp...” - ông Sáng nói thêm.

Nhiều ngư dân phân trần: vì vùng biển gần bờ đã cạn kiệt nguồn cá nên phải giong tàu ra xa, ngay sát vùng hải phận các nước để đánh bắt mới mong gỡ gạc được chi phí. Tại làng chài Phước Hội, nhiều ngư dân đã tán gia bại sản vì tàu bị tịch thu. Ngư dân Nguyễn Rằn có hai chiếc tàu câu khơi và săn bắt cá mập đều đã bị các lực lượng bảo vệ vùng biển của Malaysia và Indonesia bắt, tịch thu. Ông Rằn cho biết hai chiếc tàu trị giá hơn 1 tỉ đồng. Cả tài sản gia đình ông đã đổ vào đấy.

Hôm chúng tôi đến ông Rằn buồn xo, than: “Coi như năm nay gia đình tôi không ăn tết vì nợ nần còn chồng chất. Chỉ tiền dầu tôi còn nợ 120 triệu đồng, đó là chưa kể các món nợ lặt vặt khác. Chủ nợ cũng đến nhà siết luôn sổ đỏ rồi. Không biết ngày mai ra sao...”. Bỏ lửng câu nói, ông Rằn rít sâu một hơi thuốc rồi nói tiếp với anh Thông - cán bộ phụ trách hải sản phường Phước Hội: “Tiền vé máy bay cả của tôi và bảy người đi bạn hôm được phía Malaysia thả về nước hết khoảng 30 triệu đồng, nhờ chú nói với phường cho tôi khất. Thật chua chát, lần đầu tiên trong đời tôi được đi máy bay cũng là lần đi tù ra, khổ!...”.

Biển là vậy, rất giàu có và luôn hào phóng ban tặng con người nguồn lợi từ lòng mình. Nhưng biển cũng rất sòng phẳng, không còn hiến dâng, thậm chí lấy lại mọi thứ đã ban tặng khi các ngư dân đối xử tệ với biển. Ấy là bài học mà rất ít ngư dân nhận ra như lão ngư Đặng Văn Ô từng chiêm nghiệm.

***

Một số loài cá mập, hay còn gọi cá nhám, có tên trong Sách đỏ VN (xuất bản năm 2000) cần được bảo vệ:

- Cá mập trắng (thuộc bộ cá nhám chuột) thường sống tại vùng biển gần đảo Trường Sa, Khánh Hòa, Bình Thuận và Côn Đảo.

- Cá nhám voi có ở các vùng biển như Hải Phòng, Nam Định, Khánh Hòa, Bình Thuận và Vũng Tàu. - Cá nhám đuôi dài có ở vùng vịnh Bắc bộ.

- Cá nhám lông nhung (ngư dân quen gọi mập xà bông) phân bố tại các vùng biển Bình Định, Bình Thuận.

- Cá nhám nâu có ở vùng biển vịnh Bắc bộ và các tỉnh Khánh Hòa, Bình Thuận…

NGUYỄN ĐỨC TUYÊN

Các tin mới

Các tin năm 2014

Các tin năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887

Các tin năm 2007 | 2006 | năm 2005