Hướng đi mới trong quản lý nghề cá quy mô nhỏ

Ngư dân Việt Nam hoạt động nghề cá quy mô nhỏ sống phụ thuộc vào nguồn lợi thủy sản. Tuy nhiên, tình trạng khai thác quá mức và bất hợp pháp mà hậu quả là sản lượng đánh bắt và thu nhập từ hoạt động này ngày càng giảm. Chính vì vậy, quản lý nghề cá với sự phối hợp giữa ngư dân và chính quyền địa phương là biện pháp cần thiết cho quản lý nghề cá quy mô nhỏ ở nước ta.

Con đường tất yếu

Ngành thủy sản Việt Nam đa dạng, phát triển rộng khắp trên diện tích gần một triệu km2, nhưng nguồn lực cho công tác quản lý, bảo vệ tiềm năng thủy sản, hải sản lại hạn chế về nhân lực và vật lực nên không thể quản lý nghề cá một cách hiệu quả mà ngược lại càng ngày càng phát sinh nhiều vấn đề phức tạp trong khai thác và bảo vệ nguồn lợi thủy sản. Dựa vào dân, giao cho ngư dân cùng quản lý là một yêu cầu đang được đặt ra cấp bách với việc hình thành các mô hình đồng quản lý. Ðồng quản lý được hiểu như một sự sắp xếp, phối hợp, trong đó cộng đồng những người sử dụng nguồn lợi địa phương (ngư dân), chính quyền và các bên tham gia khác (chủ thuyền, nậu vựa, thương nhân, đóng sửa tàu thuyền...) và các cơ quan đại diện bên ngoài (các tổ chức phi chính phủ, các viện nghiên cứu và trường đại học...) đều chia sẻ quyền lợi và trách nhiệm trong quản lý nghề cá.

Từ năm 2005, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN và PTNT) chỉ đạo hình thành nhóm công tác nghiên cứu áp dụng phương thức đồng quản lý nghề cá và giao cho Viện Kinh tế và Quy hoạch thủy sản chịu trách nhiệm điều phối hoạt động. Hai năm 2007 - 2008, đồng quản lý đã được triển khai và áp dụng tại Việt Nam bao gồm cả nuôi trồng và khai thác thủy sản tại 18 tỉnh, thành phố đại diện cho bảy vùng sinh thái gồm: Vùng Trung du miền núi phía bắc (Quảng Ninh, Sơn La, Yên Bái), vùng đồng bằng sông Hồng (Hải Phòng, Nam Ðịnh), vùng Bắc Trung Bộ (Nghệ An, Hà Tĩnh, Thừa Thiên - Huế), vùng duyên hải Nam Trung Bộ (Quảng Nam, Bình Ðịnh, Khánh Hòa, Ninh Thuận), vùng Tây Nguyên (Ðắc Lắc), vùng Ðông Nam Bộ (Ðồng Nai), Tây Nam Bộ (An Giang, Sóc Trăng, Bến Tre, Cà Mau). Hầu hết các mô hình đồng quản lý được thành lập đều xuất phát trên cơ sở thực tiễn, từ những bức xúc trong quản lý và đề xuất của chính ngư dân. Hình thức tổ chức mô hình phong phú và đa dạng với các chi hội, hiệp hội nghề nghiệp, tổ nghề nghiệp, tổ cộng đồng, câu lạc bộ hay các hợp tác xã. Nhiều mô hình bước đầu đã đạt được những thành công nhất định. Ðiển hình như tại Nam Ðịnh, tỉnh đã giao quyền quản lý mặt nước cho một số hợp tác xã (HTX đánh cá Ðại Thành, xã Hải Lý, huyện Hải Hậu). Ðồng thời chính quyền còn cho phép hình thành các câu lạc bộ, tổ đội tham gia quản lý các vùng nuôi trồng thủy sản.

Tại Hải Phòng, năm 2001, khu Bảo tồn nguồn lợi xã Phù Long được thành lập với phương pháp quản lý nguồn lợi thủy sản dựa vào cộng đồng đã mang lại hiệu quả rất cao. Trong giai đoạn dự án hoạt động (2002 - 2005), nguồn lợi thủy sản tự nhiên trong vùng bảo tồn đã tăng lên đáng kể.

Ðặc biệt, khu vực Tây Nam Bộ còn có một mô hình đồng quản lý khá nổi tiếng là mô hình Hợp tác xã quản lý và khai thác nguồn lợi nghêu khu vực ven biển (Bến Tre, Trà Vinh). Theo Phó Giám đốc Sở NN và PTNT tỉnh Bến Tre Trần Thị Thu Nga thì: Sự tham gia của cộng đồng địa phương trong mô hình này là khá toàn diện, từ các hoạt động quản lý, bảo vệ đến khai thác, bán sản phẩm, kể cả việc bảo vệ nguồn lợi ven biển khác như bảo vệ rừng ngập mặn. Nhờ mô hình này, nguồn lợi nghêu tại địa phương đã được phục hồi và cho sản lượng lớn hằng năm. Có được sản phẩm, hợp tác xã còn chịu trách nhiệm phân phối lợi ích lại cho các xã viên theo tỷ lệ được thống nhất và công bố công khai. Theo Phó Giám đốc Nga, sự phân chia quyền lợi công khai, minh bạch, công bằng đã củng cố lòng tin của toàn thể cộng đồng và khuyến khích tinh thần tự nguyện của họ trong việc tham gia vào các mô hình đồng quản lý để bảo vệ nguồn lợi thủy sản.

Nâng cao hơn nữa hiệu quả các mô hình đồng quản lý

Có thể thấy việc thực hiện đồng quản lý nghề cá quy mô nhỏ tại Việt Nam ngay từ đầu đã được khuyến khích. Từ năm 2007, dự án "Quy hoạch tổng thể ngành thủy sản đến năm 2010" do Chính phủ phê duyệt đã nhấn mạnh việc xây dựng các điểm nghiên cứu và phát triển tại các khu vực đã được lựa chọn, đưa vào áp dụng phương thức quản lý nghề cá dựa vào cộng đồng. Sau đó, sự ra đời của Nghị định 123/2006/NÐ-CP về quản lý hoạt động khai thác thủy sản của tổ chức, cá nhân Việt Nam trên các vùng biển đã tạo điều kiện cho việc phân cấp quản lý cho địa phương và phát triển các mô hình quản lý có sự tham gia của cộng đồng.

Tuy nhiên trong quá trình thực hiện, việc tổ chức các mô hình đồng quản lý cũng gặp những khó khăn nhất định. Như về thể chế và thiết chế, luật cho phép tất cả mọi người được tham gia khai thác nguồn lợi thủy sản nên không hạn chế được số lượng và chưa có văn bản pháp quy giao rõ ranh giới vùng nước thực hiện đồng quản lý cho cộng đồng; chưa có các văn bản hướng dẫn quy trình thực hiện đồng quản lý trong ngành thủy sản. Ngoài ra còn phải kể đến khó khăn như mức sống của người dân thấp, sinh kế phụ thuộc chính vào thủy sản nên hạn chế nhiều đến việc xây dựng và thực hiện các quy định quản lý một cách tốt nhất. Hơn nữa nhận thức của người dân về môi trường, nguồn lợi, sinh trưởng và bảo tồn còn hạn chế cũng là một rào cản cho việc thực hiện thành công các mô hình đồng quản lý.

Theo Phó Chủ tịch Hội nghề cá Việt Nam Võ Thiên Lăng thì: Ðể làm tốt các mô hình đồng quản lý thì yếu tố sinh kế - phát triển kinh tế có ý nghĩa hết sức quan trọng vì "có thực mới vực được đạo". Giải quyết được yếu tố sinh kế tức là giải quyết được việc làm cho ngư dân, giảm các xung đột thì lúc đó ngư dân sẽ tự giác bảo vệ nguồn lợi thủy sản và có sự phối hợp chính quyền trong công tác này. Song đó cũng chỉ là yếu tố được nhấn mạnh, còn bên cạnh vẫn phải tiếp tục bổ sung và cụ thể hóa khung pháp lý chung cho việc áp dụng đồng quản lý trong ngành thủy sản. Cùng với đó là việc phải tìm được nguồn kinh phí bền vững để triển khai dài hơi các mô hình đồng quản lý chứ không chỉ dựa vào kinh phí của dự án trong thời gian có hạn. Cần phải giải quyết được những vấn đề này, nếu không, đồng quản lý sẽ chỉ luôn dừng lại ở mức mô hình thí điểm mà không thể nhân rộng cũng như áp dụng một cách chính thức song song với hệ thống quản lý nhà nước nhằm đạt được hiệu quả cao nhất.

Có thể thấy, việc thực hiện triển khai đồng quản lý nghề cá đã đem lại hiệu quả thiết thực trong việc bảo vệ nguồn lợi thủy sản, an toàn vệ sinh thực phẩm và đã tác động tích cực đến hiệu quả sản xuất và kinh doanh, nâng cao thu nhập, góp phần cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho ngư dân. Vì vậy việc áp dụng phương thức đồng quản lý vào quản lý, sử dụng, khai thác các nguồn lợi thủy sản, trong đó quan tâm các vùng sản xuất thủy sản tập trung cần được tiếp tục nghiên cứu nhân rộng và phát triển ở nước ta.

ÁNH TUYẾT

Các tin mới

Các tin năm 2014

Các tin năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887

Các tin năm 2007 | 2006 | năm 2005