Khai thác, bảo vệ và phát triển nguồn lợi thủy sản

Nâng cao chất lượng khai thác thủy sản Việt Nam có vùng biển đặc quyền kinh tế, rộng khoảng một triệu km2, bờ biển dài hơn 3.260 km, có nhiều đảo, sông, đầm, phá. Biển nước ta được công nhận là một trong những trung tâm đa dạng sinh học vào bậc cao của thế giới. Tận dụng những lợi thế đó, trong những năm qua, ngành thủy sản đã tăng trưởng liên tục với tốc độ 6 - 10%/năm, sản lượng khai thác, nuôi trồng không ngừng tăng. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, nhiều vấn đề cũng đang đặt ra trong việc khai thác, bảo vệ nguồn lợi thủy sản để phát triển ngành thủy sản một cách bền vững và nâng cao đời sống của ngư dân.

Mở rộng mô hình đánh bắt

Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN và PTNT), thời kỳ 1985 - 2008, ngành thủy sản tăng trưởng liên tục với tốc độ trung bình từ 6 - 10%/năm. Tốc độ tăng trưởng bình quân của sản lượng thủy sản đạt 6,17%/năm. Nếu năm 1985, sản lượng thủy sản chỉ đạt 1,16 triệu tấn thì đến năm 2008, con số này đã tăng gấp bốn lần, đạt 4,6 triệu tấn, trong đó khai thác thủy sản tăng 2,35 lần với tốc độ tăng trưởng bình quân đạt 3,79%/năm. Ðặc biệt trong vòng 10 năm trở lại đây thì tổng sản lượng hải sản khai thác tăng bình quân với tốc độ 9%/năm.

Tính đến năm 2008, toàn ngành có gần 130 nghìn tàu thuyền, trong đó có 44 nghìn tàu thuyền thủ công, 81.800 tàu thuyền máy với tổng công suất 6.038.000 CV, tăng 65% so với năm 2002 về số lượng và 34,4% về tổng công suất. Tàu có công suất nhỏ hơn 90 CV có khoảng 80%, tàu có khả năng khai thác hải sản xa bờ hiện chiếm khoảng 20% trong tổng số tàu lắp máy (khoảng 17 nghìn chiếc).

Tương ứng với tăng số lượng tàu cá, lực lượng lao động trực tiếp khai thác thủy sản cũng tăng theo, từ 270 nghìn người (1990) lên gần 700 nghìn người vào năm 2007 (bình quân mỗi năm bổ sung trên dưới 28 nghìn người), đáp ứng phần nào nhu cầu việc làm cho sự gia tăng lao động vùng biển, ổn định đời sống và tăng thu nhập cho người dân.

Việc phát triển đội tàu đã góp phần tăng nhanh sản lượng khai thác và thu hút lao động trong ngành. Trong hơn 10 năm qua, các loại nghề khai thác hải sản cũng có những thay đổi tích cực. Từ việc cải tiến các loại hình khai thác như sử dụng lưới kéo, rê, vây trong nước đến du nhập một số cách khai thác thủy sản khác như câu cá rạn, cá ngừ đại dương, chụp mực kết hợp ánh sáng, lưới kéo đáy có độ mở cao... làm phong phú thêm loại hình khai thác thủy sản trong nước.

Chúng tôi đã về Nam Ðịnh, một trong những điển hình của các tỉnh phía bắc đã có nhiều cách làm hay để phát huy hiệu quả trong khai thác thủy hải sản. Với 72 km bờ biển, Nam Ðịnh có nhiều tiềm năng và lợi thế phát triển kinh tế thủy sản. Tổng số tàu thuyền khai thác hải sản hiện là 2.600 chiếc, có tổng công suất 85.000 CV. Riêng sản lượng khai thác năm 2009, toàn tỉnh đạt 37.650 tấn, đem lại mức thu nhập ổn định cho ngư dân. Ðể phát triển nghề khai thác hải sản có hiệu quả, an toàn và bền vững, ngành thủy sản Nam Ðịnh đã chọn cách phối hợp chặt chẽ với các huyện ven biển và Bộ đội Biên phòng tăng cường công tác quản lý tàu cá, chỉ đạo hướng dẫn các chủ tàu và ngư dân tổ chức lại sản xuất theo hướng lấy hộ và nhóm hộ làm đơn vị cơ sở, liên kết các tàu thuyền đánh cá thành từng đội, đoàn để hợp tác sản xuất, giúp đỡ nhau bám biển, đồng thời hỗ trợ ứng cứu khi xảy ra thiên tai. Theo Phó Giám đốc Sở NN và PTNT tỉnh Nguyễn Quang Trực, đến nay tỉnh đã cơ bản hoàn thành việc tổ chức lại sản xuất với các tàu có công suất từ 50 CV trở lên và đã hình thành được 10 đoàn đội đánh cá hoạt động có nền nếp và hiệu quả, điển hình là các đoàn đánh cá xã Hải Chính, Hải Lý (Hải Hậu), Giao Long, Giao Lâm (Giao Thủy)...

Không giống như Nam Ðịnh, Hải Phòng có cách tiếp cận khác trong việc tổ chức khai thác thủy sản bền vững. Thăm phường Ngọc Hải, thị xã Ðồ Sơn, Phó Chủ tịch UBND phường Lưu Ðình Xây, từng là thuyền trưởng HTX đánh cá cho chúng tôi biết: Ngọc Hải đã thành lập các khối nghề cá nhân dân và HTX đánh cá. Trong các khối nghề cá lại thành lập ra các cụm tàu an toàn hoạt động theo ngành nghề, cứ bốn đến năm tàu/cụm. Mô hình cụm tàu an toàn đã được báo cáo điển hình toàn thành phố và đang được triển khai nhân rộng bởi tính hiệu quả và sự ủng hộ nhiệt tình của bà con ngư dân. Ngoài ra phường Ngọc Hải còn thành lập các câu lạc bộ đánh cá xa bờ, có quy chế hoạt động, và thường xuyên tổ chức tổng kết rút kinh nghiệm sau mỗi chuyến đi biển. Phó Chủ tịch UBND phường Lưu Ðình Xây còn cho biết thêm: Bà con ngư dân ở đây rất hăng hái tham gia các tổ chức này vì nó có quy chế hoạt động chặt chẽ, gắn kết với nhau từ khâu đánh bắt đến khâu tiêu thụ, tránh được sự đánh bắt chồng chéo và tranh giành trong thu mua.

Cần tổ chức khai thác hợp lý

Mặc dù khai thác thủy hải sản đã đem lại những kết quả đáng kể, góp phần tạo việc làm cho người lao động, cải thiện đời sống ngư dân, nhất là đem lại vị thế cao cho Việt Nam trên thị trường thế giới trong lĩnh vực xuất khẩu thủy sản. Nhưng nhìn một cách tổng thể, cũng còn nhiều vấn đề đang đặt ra, lớn nhất là việc khai thác bừa bãi đang làm nguồn lợi thủy sản bị đe dọa nghiêm trọng và môi trường ô nhiễm nặng nề.

Theo số liệu của Bộ NN và PTNT, trong vòng 10 năm gần đây, tổng sản lượng thủy sản khai thác hằng năm tăng không đáng kể (dưới 2%/năm), trong khi năng suất tính trên đơn vị thuyền nghề và công suất tàu (tấn/CV) giảm 30 - 50%. Nguồn lợi hải sản vùng ven bờ đã khai thác vượt giới hạn bền vững (10 - 12%) nhất là nhóm cá đáy, các loài tôm biển, kể cả tôm hùm, cá rạn; nguồn lợi thủy sản nước ngọt tự nhiên các tỉnh phía bắc, Trung Bộ hầu như cạn kiệt, trong đó các tỉnh thuộc khu vực sông Mê Công trữ lượng giảm 40 - 60% so với trước năm 1975; nhiều loại cá có giá trị kinh tế đang bị đe dọa, có nguy cơ tuyệt chủng... Thực tế đã chứng minh điều này, bởi ở hầu hết các địa phương, số lượng tàu đánh bắt xa bờ chiếm số lượng rất ít, chủ yếu là các tàu thuyền đánh bắt gần bờ. Không những thế, ở một số vùng biển như Bình Thuận, Cà Mau, một số tàu cá lắp máy công suất lớn thay vì di chuyển ra xa bờ lại cũng quay về gần bờ khai thác. Ðó là còn chưa kể đến các hiện tượng sử dụng công cụ và phương pháp khai thác làm suy kiệt nguồn lợi thủy sản như sử dụng mìn, kích điện, các loại lưới mắt nhỏ hơn quy định, khai thác sai tuyến vào các khu vực cấm, thời gian cấm, đánh bắt các loài thủy sản chưa trưởng thành...

Nguyên nhân của thực trạng trên, theo Cục trưởng Khai thác và bảo vệ nguồn lợi thủy sản Chu Tiến Vĩnh, là do sự mất cân đối giữa ngư trường và số lượng tàu thuyền tham gia khai thác hải sản. Giai đoạn 1996 - 2006, tàu thuyền tăng nhanh về số lượng và kích cỡ, song ngư trường khai thác hầu như chưa được mở rộng, dẫn đến tình trạng mật độ tập trung tàu thuyền hoạt động trên các vùng biển cao, có thời điểm có nơi lên đến 40 phương tiện/km2 (vùng biển ven bờ).

Bên cạnh đó, những biến động về thị trường, giá cả nhiên liệu trong thời gian vừa qua đã tác động không nhỏ đến đội tàu, đẩy chi phí đầu vào lên cao, trong đó sản phẩm bán ra giá lại không tăng. Ðiều đó khiến các tàu đánh bắt xa bờ lại quanh quẩn khai thác gần bờ để tiết kiệm chi phí. Ngoài ra, thời tiết trên các vùng biển trong những năm gần đây có diễn biến phức tạp, thất thường, tai nạn trên biển xảy ra nhiều gây những thiệt hại khá nặng nề, trong khi trang thiết bị an toàn trên các tàu đánh bắt xa bờ lại lạc hậu, ảnh hưởng nhiều việc đi biển dài ngày. Trong khi tất cả thực tế đó đang diễn ra thì hệ thống tổ chức quản lý khai thác còn hạn chế cả về nhân lực và vật lực, không đủ điều kiện để kiểm soát hết các tàu hoạt động trên biển.

Có thể thấy, thực tế khai thác thủy sản như trên đã và đang làm cho nguồn lợi thủy sản gần bờ bị đe dọa nghiêm trọng, ảnh hưởng lớn đời sống những ngư dân nghèo và tác động tiêu cực quá trình phát triển bền vững của ngành. Vì vậy vấn đề cấp thiết đặt ra trong lúc này là phải có chiến lược bảo vệ và phát triển nguồn lợi thủy sản với tầm nhìn dài hạn.

TRẦN HƯNG - ÁNH TUYẾT

Các tin mới

Các tin năm 2014

Các tin năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887

Các tin năm 2007 | 2006 | năm 2005