Ảo vọng cà phê arabica

Nguồn tin: KTSG, 7/12/2006
Ngày cập nhật: 8/12/2006

Dự án trồng cà phê chè (arabica) đầy tham vọng của Việt Nam được khởi động cách nay tám năm với vốn đầu tư giai đoạn 1 lên đến 800 tỉ đồng, trong đó có vay vốn từ Quỹ AFD của Pháp, chủ yếu trồng ở 15 tỉnh miền núi phía Bắc, gần như bị phá sản với nguyên nhân tương tự như chương trình mía đường hay đánh bắt xa bờ.

Không chỉ đầu tư sai

Thất bại của dự án cà phê arabica được nhiều chuyên gia ngành nông nghiệp đổ lỗi cho các chủ dự án ở các địa phương đã đầu tư cho nông dân ồ ạt và sai địa chỉ. Thực tế không hoàn toàn như vậy. Kết thúc niên vụ cà phê 2005-2006, cả nước thu hoạch được 18.000 tấn arabica và xuất khẩu được 11.000 tấn, giảm 1.000 tấn do với niên vụ trước. Ngoài lý do tiêu thụ cà phê arabica trong nước tăng cao nên lượng xuất khẩu giảm, theo ông Nguyễn Nam Hải, Giám đốc Cafecontrol, chất lượng cà phê arabica hiện ở mức đáng báo động, kích cỡ hạt thì giảm dần. Niên vụ 2004-2005, sản lượng arabica có kích cỡ hạt sàng 16 mi li mét chiếm tới 61% thì niên vụ 2005-2006 giảm xuống còn 50%. Chỉ tiêu thử nếm (Clean Cup), một chỉ tiêu đơn giản nhất trong xuất khẩu cà phê, thì các năm qua arabica của Việt Nam đều đạt dưới mức 50%. Điều này cho thấy khâu thu hái và chế biến còn có quá nhiều vấn đề nên một lượng không nhỏ arabica không đủ tiêu chuẩn xuất khẩu.

“Chất lượng arabica của Việt Nam chỉ ở mức trung bình thấp so với thế giới và dù đã có tới tám năm tham gia xuất khẩu arabica nhưng Việt Nam vẫn chưa tạo dựng được tên tuổi cho arabica Việt Nam”, ông Hải đúc kết. Ông cũng cho rằng, nói đến chất lượng arabica phải nói tới khâu giống. Cho tới nay giống Catimor là giống đang được trồng rộng rãi ở Việt Nam nhưng theo quan điểm của ông Hải, Catimor không phải là giống mà chúng ta nhắm đến, bởi Catimor mà Việt Nam đang trồng chưa đạt chuẩn của arabica.

Độ cao của vùng đất trồng là yếu tố góp phần mang lại hương vị và chất lượng của arabica. Nhưng theo nhiều chuyên gia nông nghiệp, hiện nay arabica của Việt Nam đang được trồng cả ở những nơi không đủ độ cao. Cà phê arabica là cây khó trồng, đòi hỏi kỹ thuật canh tác và nước tưới khắt khe hơn cà phê vối (robusta) phổ biến ở Tây Nguyên và Đông Nam bộ hiện nay. Cà phê arabica phải trồng ở độ cao hơn 200 mét so với mực nước biển và độ dốc dưới 15 độ để dễ tưới nước. Lựa chọn đất trồng arabica rất khó khăn, đòi hỏi phải có tư vấn, hướng dẫn và quy hoạch của các nhà khoa học nông nghiệp. “Hy vọng xuất khẩu 200.000 tấn nhân cà phê arabica vào các năm tới với cách làm như hiện nay là điều không khả thi”, ông Hải dự đoán.

Tập quán thu hoạch arabica của nông dân là thu hái quả xanh lẫn với quả chín càng làm giảm chất lượng cà phê arabica, như mùi vị suy giảm, kích cỡ hạt nhỏ, màu sắc không đồng đều. Ông Nguyễn Văn An, Giám đốc Công ty TNHH Thái Hòa, nhà xuất khẩu arabica lớn nhất hiện nay, cũng cho rằng cách thu hái cà phê arabica của nông dân hiện nay đã vô tình làm giảm chất lượng cà phê, giảm giá trị arabica khi xuất khẩu và cũng làm giảm thu nhập của chính nông dân vì không bán được giá cao.

Vẫn kỳ vọng

Theo thống kê của Hiệp hội Cà phê Ca cao Việt Nam (Vicofa), diện tích cà phê arabica của Việt Nam niên vụ 2005-2006 tăng 2.000 héc ta so với niên vụ trước, đạt khoảng 20.500 héc ta, tập trung nhiều nhất ở Lâm Đồng, Quảng Trị, Sơn La và một số địa phương khác ở phía Bắc. Theo cơ cấu sản lượng thu hoạch thì Lâm Đồng hiện nay có hơn 10.000 tấn arabica mỗi năm, chiếm hơn 50% sản lượng arabica cả nước. Định hướng của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Vicofa là tăng diện tích trồng cà phê arabica trong năm năm tới lên gấp năm lần hiện nay, đạt ít nhất 100.000 héc ta với sản lượng 150.000-200.000 tấn mỗi năm để đa dạng thêm mặt hàng cà phê xuất khẩu, tránh phụ thuộc quá nhiều vào cà phê robusta. Đồng thời giảm dần diện tích trồng cà phê robusta từ gần 500.000 héc ta hiện nay xuống mức 400.000 héc ta trong năm năm tới. Ông Đoàn Triệu Nhạn, Phó chủ tịch Vicofa, cho rằng đó là cách phát triển cà phê bền vững cho Việt Nam, hạn chế bớt các cuộc khủng hoảng thừa cà phê robusta như trước năm 2004.

Một nguyên nhân sâu xa khiến ngành nông nghiệp muốn phát triển arabica là vấn đề giá. Từ nhiều năm qua, arabica luôn có giá cao hơn robusta từ 1,5-2 lần trên thị trường thế giới và arabica chưa hề xảy ra khủng hoảng thừa như robusta.

Nhưng muốn đẩy diện tích arabica tăng lên trong một thời gian ngắn không phải dễ, bởi trồng arabica đòi hỏi kỹ thuật cao từ cách chăm sóc tới cách thu hoạch. Một số nhà xuất khẩu cà phê cho rằng các nhà hoạch định chính sách đang chủ quan khi thấy trước đây nông dân phát triển robusta nhanh chóng và nghĩ nay arabica cũng như vậy. Theo ông Nguyễn Văn An, muốn đa dạng cây cà phê, tức từ robusta chuyển một phần sang trồng arabica ở những nơi có điều kiện thì bản thân doanh nghiệp xuất khẩu, ngành nông nghiệp và nông dân phải thay đổi suy nghĩ và tập quán trồng trọt, thu hái và chế biến. Chẳng hạn doanh nghiệp phải đầu tư máy móc chế biến cho phù hợp với arabica, nông dân phải thay đổi tập quán trồng, chăm sóc và thu hoạch, còn Nhà nước thì cùng với cơ quan khoa học hướng dẫn nông dân kỹ thuật, tư vấn vùng trồng.

Hồng Văn