Xoá nghèo bằng mô hình nông nghiệp bền vững

Nguồn tin: Kinh tế & Đô thị, 20/10/2009
Ngày cập nhật: 20/10/2009

Phát triển mô hình nông nghiệp bền vững để xóa đói giảm nghèo là vấn đề được đặt ra cấp thiết. Song thực tế hiện nay, rất ít hộ nông dân quy mô nhỏ, hộ nghèo theo kịp được những phương pháp canh tác mới. Hậu quả là những yếu tố cơ bản trong sản xuất nông nghiệp ngày càng bị ảnh hưởng bởi sự tác động của con người.

Đất nông nghiệp đang bị giảm tuổi thọ

Theo kết quả nghiên cứu của tổ chức Hành động và Cứu trợ Việt Nam (Actionaid), một tổ chức quốc tế chống đói nghèo thì đất sản xuất nông nghiệp Việt Nam đang ngày càng phụ thuộc nhiều hơn vào phân bón hoá học, thuốc trừ sâu. Người nông dân chỉ quan tâm tới việc tăng năng suất cây trồng mà không chịu bồi bổ, cải tạo đất, gây ra hiện tượng rửa trôi, xói mòn và cằn cỗi. Đặc biệt, càng ngày dư lượng phân hóa học được sử dụng càng nhiều. Kết quả khảo sát cho thấy nếu như năm 1995, trên 1 ha diện tích lúa, người dân sử dụng trung bình 180 kg đạm, 50 kg kali và 160-200 kg phân lân thì đến nay cùng với 1 ha đất đó con số này là 180-200kg đạm, 150 kg kali và khoảng 400 kg lân. Như vậy, số lượng phân kali, lân tăng gấp đôi, gấp ba. Cây trồng, vật nuôi thì ngày càng phụ thuộc vào thuốc tăng trưởng. Thực trạng sản xuất theo kiểu “bóc lột” tài nguyên đó đã làm giảm tuổi thọ của đất nông nghiệp trên diện rộng. Đồng thời, việc sử dụng quá nhiều phân hóa học, thuốc BVTV làm ảnh hưởng đến sức khoẻ của người tiêu dùng.

Ông Trương Quốc Cần, chuyên viên tổ chức Actionaid cho biết: “Người nông dân hiện nay điều khiển đất như như điều khiển một “con nghiện”; năm nay bón phân thế này, năm sau lại bón nhiều hơn, nếu không đầu tư thì không có thu hoạch. Nhưng nếu cứ đáp ứng theo phương thức đó thì chỉ khoảng 7 – 8 năm nữa đất sẽ thành “đất chết”, không thể sản xuất được”. Việc sử dụng các loại giống mới, phân bón, thuốc BVTV và áp dụng các biện pháp kỹ thuật mới sẽ giúp tăng năng suất cây trồng, nhưng thực tế cho thấy, những hộ tiểu nông với nguồn vốn và đất đai ít ỏi khó có thể theo kịp những phương thức canh tác mới. Do đó, họ chỉ thu được lợi nhuận rất thấp, thậm chí sau khi trừ tất cả tiền giống, phân bón, thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ… thì không còn lãi.

Xây dựng mô hình nông nghiệp bền vững quy mô nhỏ

Việc xây dựng một nền nông nghiệp bền vững đảm bảo cho nông hộ quy mô nhỏ có quyền làm chủ đất đai, nguồn giống và canh tác thân thiện với môi trường là nhu cầu bức thiết hiện nay. Trong đó bền vững về đất đai chiếm một vị trí khá quan trọng, vì đất đai là tư liệu chính của sản xuất nông nghiệp. Việt Nam là một nước có tỷ lệ đất nông nghiệp thấp (khoảng 1.080 m²/người), đứng thứ 159 trên thế giới. Quá trình CNH-HĐH đã làm thu hẹp nhiều diện tích đất nông nghiệp. Từ năm 2001-2007, chúng ta đã chuyển 513.000 ha đất nông nghiệp sang phát triển khu công nghiệp và đô thị hóa, trong đó 89% là đất màu mỡ. Theo TS Cao Vĩnh Hải, Giám đốc Trung tâm tư vấn môi trường - tài nguyên và Giảm nghèo nông thôn (CERPA), cần phải dành một quỹ đất nông nghiệp tối cần thiết vì vấn đề an ninh lương thực, đồng thời ban hành chính sách đầu tư bảo vệ đất chống xói mòn. Đối với người nghèo, nông dân ít đất cần được quy hoạch đất bền vững bằng cách đưa ra các mô hình sử dụng đất hiệu quả, tiết kiệm, áp dụng nuôi trồng các cây con cho hiệu quả kinh tế cao.

Bền vững về sinh kế đảm bảo sử dụng kiến thức giống bản địa và giống nhập cho hài hòa. Đồng thời, đa dạng hóa sản phẩm phù hợp với năng lực hộ gia đình. Muốn vậy, phải tổ chức tập huấn, tuyên truyền sâu rộng đến người nông dân. Rất nhiều các mô hình nông nghiệp bền vững quy mô nhỏ được triển khai như mô hình nuôi con đặc sản (giun, dế, ba ba, nhím...), nuôi o ng lấy mật, nuôi trồng thủy sản... Về trồng trọt có các mô hình chuyên canh cây ăn quả (bưởi Diễn, cam Canh...), hoa, cây cảnh, cây thảo dược quý... Tạo ra nhiều việc làm đáp ứng nhu cầu của nông dân thất nghiệp do mất đất nông nghiệp sẽ góp phần đảm bảo bền vững về lao động. Để tạo việc làm bền vững thì cần phải đa dạng hóa các sản phẩm và ngành nghề ở nông thôn, khai thác tối đa không gian và thời gian để có hiệu quả lao động cao nhất. Cùng với đó là bảo vệ môi trường bền vững bằng các biện pháp: xây dựng nền nông nghiệp hữu cơ, sản xuất theo tiêu chuẩn GAP, đảm bảo VSATTP.

Trên thực tế, một số mô hình nông nghiệp bền vững được thử nghiệm đã cho kết quả vượt trội. Tuy nhiên về nhận thức, nhiều hộ nông dân vẫn chưa tin tưởng vào hiệu quả của các mô hình này do tâm lý sợ rủi ro. Mặt khác, theo Ông Vũ Thế Long, Trung tâm Hỗ trợ các chính sách xã hội thì: “Một vướng mắc khác của người nghèo khi thực hiện sản xuất nông nghiệp bền vững là: thiếu vốn hoặc sử dụng vốn không hợp lý, thiếu đất sản xuất và hạn chế về kiến thức”. Hạn chế về kiến thức do công tác đào tạo nghề chưa đáp ứng yêu cầu thực tế... Một yếu tố khác gây ra hạn chế về mặt nhận thức là yếu kém trong khâu tập huấn khuyến nông.

Thắng Văn