Khắc phục tổn thất sau thu hoạch: Chưa có “Chìa khóa vàng”

Nguồn tin: Báo An Giang, 27/09/2010
Ngày cập nhật: 28/9/2010

Đây là vấn đề đã được các nhà khoa học lên tiếng từ nhiều năm qua… nhưng đến nay vẫn chưa tìm được lời giải? Hội thảo “Phát triển bền vững chuỗi giá trị lúa gạo ở ĐBSCL từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ” do Phân viện Cơ điện nông nghiệp và Công nghệ sau thu hoạch (SIAEP) tổ chức tại An Giang một lần nữa đặt lại vấn đề trên và đưa ra một số phương cách cải thiện tình hình.

Tự đánh mất cả chất lẫn lượng:

Đánh giá tổng quan tình hình, PGS.TS Phạm Văn Dư, Cục phó Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho rằng, Việt Nam (VN) đã tạo bước đột phá trên thị trường lúa gạo quốc tế khi chỉ sau 20 năm phát triển (1989 - 2009), đạt tốc độ tăng trưởng 435,71% và vươn từ quốc gia thiếu đói lên vị trí xuất khẩu gạo thứ 2 thế giới. Trong đó, ĐBSCL với lợi thế thiên nhiên ưu đãi đã đóng góp 50% sản lượng lương thực và 90% sản lượng gạo xuất khẩu. Tuy nhiên, trên trường quốc tế, gạo VN luôn bấp bênh cả về đầu ra lẫn giá bán và hệ lụy là thu nhập của người nông dân ngày càng ít. Nguyên nhân cơ bản là do lúa gạo VN đang tự đánh mất cả chất lẫn lượng. Bên cạnh bất lợi do thời tiết khi toàn vùng có khoảng 600 ngàn héc-ta lúa hè thu thu hoạch vào mùa mưa… nhưng cơ bản nhất là chúng ta thiếu đầu tư công nghệ sau thu hoạch (CNSTH). Theo TS. Phạm Văn Tấn (SIAEP), điều này đã gây thêm nhiều bất lợi cho hạt gạo, như: Nhiều chất béo trên bề mặt của hạt gạo dễ bị ôxy hóa hay côn trùng xâm nhập, nấm mốc phát triển… ảnh hưởng xấu đến chất lượng gạo, làm tăng độ gãy hạt, giảm mùi thơm…

Thiếu phương tiện cắt - gặt, lưu trữ, phơi sấy, xay xát hợp lý… nên mỗi năm ĐBSCL đánh rơi lượng lúa “khổng lồ”. Bên cạnh đó, người nông dân còn phải chịu tổn thất nghiêm trọng về chất lượng hạt lúa và bỏ phí hàng chục triệu tấn phụ phẩm từ cây lúa… Do chưa được đầu tư công nghệ khai thác các phụ phẩm từ cây lúa, mỗi năm ĐBSCL không chỉ đánh mất giá trị kinh tế của khoảng 4 triệu tấn trấu và 20 triệu tấn rơm, mà còn làm ảnh hưởng xấu đến môi trường, môi sinh. Chính điều đó đã gây lãng phí lớn và tạo ra lực cản về giá trị lẫn thị trường cho hạt gạo Việt Nam. Trong khi đó, hiện nay người nông dân vẫn có thói quen bán lúa tươi ngay sau thu hoạch, hoặc phơi trên mặt lộ… do thiếu kho bãi, nhất là khâu cơ giới hóa… Hiện tỷ lệ cơ giới hóa trong nông nghiệp ở VN rất thấp: 1,16 CV/héc-ta, trong khi đó con số này ở Thái Lan là 4, Hàn Quốc là 4,2 và Trung Quốc là 6,06. Ngay ở An Giang, địa phương tích cực đầu tư công nghệ sau thu hoạch, công suất máy sấy chỉ đáp ứng dưới 50% sản lượng lúa, tương tự kho chứa là 2% nên mỗi năm có đến 12% trong số 3,4 triệu tấn lúa trong tỉnh bị “đánh rơi”.

Cần giải pháp quyết liệt hơn nữa:

Tại hội thảo, nhiều nhà khoa học, nhà quản lý bức xúc khi cho rằng đây là vấn đề đã được phản ánh và đề xuất quyết liệt từ nhiều năm qua, nhưng đến nay vẫn chưa xuất hiện “chiếc chìa khóa vàng” để mở cửa “đổi mới”. GS.TS Võ Tòng Xuân, nhấn mạnh: “Dù có nhiều ngân hàng thương mại, quỹ tài chính nhỏ từ một số tổ chức phi chính phủ… nhưng do thời gian trả nợ chưa hợp lý, phải trả ngay sau khi thu hoạch… nên phần lớn nông dân không đủ tài chính để đầu tư cho sản xuất theo hướng mới”. Thậm chí ngay cả trong trường hợp có tiền đầu tư, nông dân vẫn chưa hết khó khăn. Bởi máy móc nước ngoài có giá quá cao, còn máy móc sản xuất trong nước lại yếu và thiếu.

Nhiều đại biểu mạnh dạn cho rằng, con đường hướng tới mục tiêu giảm tổn thất sau thu hoạch lúa ở ĐBSCL sẽ còn dài, rất dài nếu những kiến nghị tiếp tục rơi vào cái vòng lẩn quẩn “Biết rồi, khổ lắm, nói mãi”. Bởi theo TS. Tấn, chất lượng lúa gạo là sự tích hợp của quy trình công nghệ hợp lý, gồm: Thu hoạch, làm khô, bảo quản, xay xát - chế biến, tiêu thụ… Vì vậy, chỉ cần một trong chuỗi quy trình này không đáp ứng nhu cầu cũng có thể gây tổn thương, thậm chí làm hủy hoại toàn hệ thống. Trong khi đó thực tế cho thấy, đến nay việc tiêu thụ lúa vẫn được xây dựng trên nền trục là thương lái và phải mất nhiều công đoạn khác nhau mới đến tay nhà xuất khẩu. Và chính nông dân là người phải gánh các khoản phí này. Bên cạnh đó, phần lớn doanh nghiệp vẫn chưa xây dựng được mối liên kết trong tiêu thụ và giá bán theo hướng hài hòa lợi ích nên nông dân đã tự tìm cách cân đối tránh rủi ro cho riêng mình. Điều này cho thấy nếu không có những giải pháp và biện pháp quyết liệt, tổn thất sau thu hoạch ở ĐBSCL vẫn cứ tiếp diễn...

"Chính phủ nên bỏ vốn ban đầu (hay ứng trước) để doanh nghiệp, nhà khoa học VN sáng chế và sản xuất máy móc, nông cụ, bán chịu cho nông dân xài. Dần dần quen sẽ tạo ra được những máy móc mà nông dân không phải cứ đi nhập của Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản… như hiện nay. Nếu không quyết liệt đổi mới, chúng ta sẽ tiếp tục lún sâu vào “vấn nạn”: Cái gì cũng nhập như thời gian qua thì nền sản xuất nông nghiệp và đội ngũ cán bộ khoa học VN ta sẽ trở thành người làm thuê, là con nợ trên mảnh đất quê hương trù phú của mình" - Đồng chí Nguyễn Minh Nhị, nguyên Chủ tịch UBND tỉnh An Giang./.

HẢI ANH