Chiếm 50% sản lượng giao dịch toàn cầu - Cà phê Việt Nam vẫn thua về chất lượng

Nguồn tin: SGGP, 21/11/2007
Ngày cập nhật: 5/12/2007

Niên vụ cà phê 2006-2007, Việt Nam xuất khẩu 1,28 triệu tấn cà phê, đạt 1,899 tỷ USD. Nếu tính theo năm, đến tháng 10 đã có hơn 972.000 tấn cà phê xuất khẩu, đạt 1,467 tỷ USD (kế hoạch cả năm 1,46 tỷ USD). Như vậy, kim ngạch xuất khẩu cà phê đã vượt qua mặt hàng gạo và cao su. Niên vụ cà phê 2007-2008 đã bắt đầu, tuy nhiên vấn đề chất lượng cà phê xuất khẩu của VN vẫn còn nhiều chuyện phải bàn.

Vẫn mang tiếng “chất lượng kém”

Sàn giao dịch ICE New York (ICE NY) là sàn giao dịch lớn và lâu đời nhất của Mỹ về nhiều mặt hàng nông sản, trừ cà phê Robusta. Năm 2006, tổng lượng giao dịch các mặt hàng tại đây lên đến 891 tỷ USD. Từ tháng 10-2007 sàn giao dịch này mở rộng giao dịch sang mặt hàng cà phê Robusta.

Để việc giao dịch này thành công có vai trò quyết định về sự tham gia của các nhà xuất khẩu cà phê VN, bởi tổng lượng xuất khẩu cà phê Robusta của VN chiếm gần ½ tổng lượng giao dịch cà phê Robusta toàn thế giới (chính xác là 49,41%).

Vì vậy, không phải ngẫu nhiên khi mới đây, chuyên gia Joseph J. O’Neill của sàn giao dịch ICE NY, thông qua Hiệp hội Cà phê- Ca cao VN (VICOFA), đã đến TPHCM gặp các nhà xuất khẩu cà phê VN để thuyết phục họ tham gia giao dịch mặt hàng này ở sàn ICE NY. Theo ông Joseph J. O’Neill, nếu VN tham gia, sẽ được nhiều ưu đãi như: phí giao dịch thấp (chỉ bằng 1/3 phí thị trường London - Anh), có thị trường quyền chọn với tính thanh khoản cao...

Tuy nhiên, khi nhìn lại chất lượng cà phê VN, nhiều người không khỏi… giật mình! Cụ thể: 88% lượng cà phê Robusta (hơn 37.000 tấn/niên vụ) bị loại thải tại thị trường LIFFE (ở London) là của… VN. Ông Vân Thành Huy, Chủ tịch VICOFA cho biết, phần lớn doanh nghiệp (DN) xuất khẩu cà phê VN áp dụng tiêu chí phân loại cũ TCVN 4193 (từ năm 1993, khác với tiêu chuẩn thế giới).

Trong đó, tiêu chuẩn phổ biến mà nhiều DN áp dụng để xuất khẩu cà phê Robusta là R2 (13% độ ẩm, 1% tạp chất, 5% hạt đen vỡ và hạt trên sàn 13 đạt 90%). Không ít DN xuất khẩu cà phê có đủ thiết bị để làm ra cà phê nhân đạt tiêu chuẩn R1 (12,5% ẩm độ, 0,5% tạp chất, 2% hạt đen vỡ, 90% hạt trên sàn 16, giá cao hơn cà phê R2 từ 30-40 USD/tấn).

Nhưng nhà nhập khẩu nước ngoài thích mua cà phê R2 để có thể ép giá và trừ hao hụt tạp chất, hạt đen vỡ, qua đó hưởng lợi cao nhất. Vì vậy, có đại lý mua cà phê trang bị máy móc để cho ra cà phê nhân loại R1, nhưng do nhà xuất khẩu chỉ mua loại R2 hoặc cà phê xô, buộc đại lý phải trộn thêm vỏ, kể cả cùi cà phê để phù hợp yêu cầu này!?

Theo ông Đoàn Triệu Nhạn, Phó Chủ tịch VICOFA, khách hàng nước ngoài mua hàng xô, về phân loại cà phê tốt bán riêng với giá cao, còn lại bỏ ra (không trả lại VN). Vì thế cà phê VN bị mang tiếng là chất lượng kém (chỉ đạt loại 3, thậm chí loại 4 thế giới). Do đó, cà phê Robusta VN luôn bán thấp hơn trên sàn giao dịch LIFFE khoảng 20%.

Cần thay đổi tập quán sản xuất

Cũng theo ông Đoàn Triệu Nhạn, bộ tiêu chuẩn mới của VN đã ra đời từ năm 2005 (TCVN 4193: 2005), dựa trên tiêu chuẩn thế giới (phân loại theo cách tính lỗi, không tính theo phần trăm đen, vỡ) và phù hợp với hoàn cảnh VN.

Khi VN trình bày bộ tiêu chuẩn này, Chủ tịch Hội đồng Cà phê thế giới yêu cầu (bằng văn bản) lấy bộ tiêu chuẩn VN làm tiêu chuẩn đánh giá cà phê vối (Robusta) trên thế giới. Nhưng đây là tiêu chuẩn có tính tự nguyện, cần một quy chuẩn kỹ thuật cà phê xuất khẩu có tính pháp lý bắt buộc. Vì thế, tháng 5 vừa qua, Bộ Thương mại (nay là Bộ Công Thương) yêu cầu phải kiểm tra chất lượng cà phê xuất khẩu theo tiêu chuẩn quy định trước khi thông quan từ tháng10 (ngay từ mùa vụ mới).

Với quy định này, DN trước khi xuất khẩu phải sơ chế ở nhà máy, tránh tình trạng mua xô rồi xuất, không chịu đầu tư thiết bị. Nhưng do việc công bố quá gần mùa vụ thu hoạch mới, hơn nữa điều kiện canh tác, thu hoạch và tiêu thụ sản phẩm của người sản xuất VN chưa phù hợp nên chưa thể áp dụng ngay vì sẽ gây ách tắc, lãng phí.

Theo các chuyên gia, trước hết cần thay đổi cả một tập quán hình thành từ lâu giữa cả DN, nông dân và nhà nhập khẩu. Khoảng 80% lượng cà phê là sản xuất nhỏ lẻ, manh mún của các hộ dân. Tập quán thu hoạch một lượt, thay vì từng đợt nên xảy ra tình trạng cà phê chín và tươi chung với nhau, là cách để giảm chi phí và tránh bị hái trộm của bà con nông dân.

Ông Đoàn Triệu Nhạn cho rằng, để thay đổi cần có sự hợp tác giữa người mua và người bán. Đồng thời vận động các nhà rang xay cùng tham gia vào việc đổi mới tiêu chuẩn cà phê VN. Và cần làm cho khách hàng nước ngoài biết rằng, “sự tồn tại của tôi là sự tồn tại của các anh, không thể xuất bán theo tiêu chuẩn cũ mãi”.

Dù có hàng trăm DN xuất khẩu cà phê, nhưng phần lớn lượng cà phê xuất khẩu trong số này nằm trong tay hơn chục DN, chỉ cần các “đại gia” này cùng áp dụng tiêu chuẩn mới sẽ chuyển được cách làm cũ. Thực tế, một số DN đã chuyển động theo hướng này. Theo bà Bùi Thị Liên, Công ty TNHH Cà phê Trung Nguyên, công ty đang huấn luyện 23 hộ dân (17 hộ là người dân tộc) làm theo quy chuẩn Euro GAP và được bà con tuân thủ nghiêm ngặt.

Cần nhân rộng những mô hình như vậy giúp người trồng cà phê ý thức hơn về chất lượng sản phẩm, ngay từ giống, quy trình kỹ thuật và thu hoạch để có cà phê chất lượng tốt. Đó là những gì phải làm thời gian tới, nếu không cà phê VN tiếp tục đứng sau về chất lượng.

CÔNG PHIÊN