Theo chân hạt lúa!

Nguồn tin: TT, 23/08/2008
Ngày cập nhật: 24/8/2008

Mặc dù giá gạo xuất khẩu và giá thị trường nội địa vẫn ở mức khá cao, nhưng tại vựa lúa ĐBSCL nhiều nông dân đang phải bán lúa với mức giá rẻ như bèo. Thực tế, sau nhiều ngày theo chân các thương lái thu mua lúa, gạo, có thể khẳng định: chính các doanh nghiệp (DN) kinh doanh gạo đang là người hưởng lợi lớn nhất mà nhiều nông dân nằm mơ cũng không thấy.

Chúng tôi chọn xã Kiến Bình - một xã vùng sâu của vùng Đồng Tháp Mười thuộc huyện Tân Thạnh, tỉnh Long An - làm nơi xuất phát cuộc hành trình tìm hiểu "thân phận" của hạt lúa.

Giá lúa rẻ như bèo

Các thương lái cho biết để mua được lúa trong thời gian nhanh nhất, giá chuẩn nhất thì phải alô cho "cò” Tùng ở ấp Đá Biên. Tiền "cò” được ấn định 15.000 đồng/tấn.

10g ngày 18-8 "cò” Tùng đưa vợ chồng chị Hương ở huyện Cái Bè (Tiền Giang) đánh ghe 13 tấn tấp vào trước nhà ông Huỳnh Văn Tòng. Gần 7 tấn lúa được chất đầy căn nhà lá đã thu hoạch cả tháng nay nhưng ông Tòng vẫn chưa thể nào bán được.

Thấy có lái đến, ông Tòng mừng húm: "Lúa này phơi khô rồi, đẹp lắm, giá 5.000 đồng/kg tôi mới bán". Đáp lời, chị Hương trả giá: "4.500 đồng/kg thôi chú ơi. Cháu mua ở đâu cũng vậy hết. Lúc này gạo bán ra rất khó”. Mặc dù ban đầu tỏ ra rất cương quyết nhưng sau vài lần cò cưa, cuối cùng ông Tòng đành phải gật đầu với giá 4.650 đồng/kg, tính ra được 93.000 đồng/giạ (1 giạ = 20 kg).

Theo ông Tòng, trồng lúa ở vùng Đồng Tháp Mười rất khó vì đất nhiễm phèn. Năng suất vụ hè thu này chưa được 4 tấn/ha. Với giá lúa 4.650 đồng/kg tính ra chỉ bằng số vốn đã bỏ ra. "Nợ ngân hàng, nợ đại lý vật tư nông nghiệp... bao vây tui mấy ngày nay nên không bán không được chú ơi" - ông Tòng thở dài.

11g, theo "cò” Tùng lòng vòng qua những con đê nhỏ đến nhà anh Nông Văn Tuấn. Trước sân nhà lúc này có một đống lúa hơn 300 bao (khoảng 16 tấn) được che bạt tránh mưa gần một tháng nay. 15 phút sau khi có "tín hiệu" điều động từ "cò” Tùng, ông Trương - một thương lái ở huyện Mộc Hóa - đánh ghe 30 tấn lù lù tiến vào. Mặc cả một hồi anh Tuấn đồng ý bán lúa với giá 4.575 đồng/kg, tức 91.500 đồng/giạ.

Chỉ riêng ngày 18-8 theo chân "cò” Tùng, chúng tôi chứng kiến nhiều ghe đến Kiến Bình cũng chỉ mua với giá 4.600 đồng/kg. Trong khi đó, theo khảo sát của Sở NN&PTNT Tiền Giang, chi phí sản xuất vụ hè thu này mất khoảng 4.000 đồng/kg lúa. Với giá lúa hiện tại, nông dân chỉ thu lãi khoảng 70.000-100.000 đồng/tấn.

Lái lúa phải "lụy" lái gạo

"Cò” Tùng cho biết công việc chính là hướng dẫn, đưa đường cho thương lái gặp nông dân cần bán lúa. "Muốn sống được với nghề này, mình phải làm dân thương thì khi cần họ mới kêu, chứ nếu đứng về phía lái thì chắc chỉ làm được một lần" - Tùng phân trần.

Mặc dù là người quyết định giá lúa của nông dân, nhưng thực tế các thương lái thu gom lúa từ nhà dân không phải là người quyết định giá cả thị trường. Họ chỉ dựa vào thị trường gạo của ngày hôm trước để tính toán giá mua lúa của dân.

Vào thời điểm lúa gạo dư thừa như hiện nay, thương lái mua gạo mặc tình "làm giá”. Hầu hết thương lái mua lúa như chị Hương, ông Trương... sau khi xay xát xong bắt buộc phải bán gạo trong 1-2 ngày cho thương lái gạo (thường là các DN tư nhân chế biến gạo cung ứng cho DN xuất khẩu) với bất kỳ giá nào vì gạo lứt độ ẩm cao không để lâu được. Trong thời điểm lúa gạo ứ đọng như hiện nay, thương lái mua lúa còn bị lái gạo ép bằng các chiêu: nếu mua đúng giá thị trường thì phải chấp nhận trả chậm từ 1-3 tuần và cứ mỗi độ ẩm tăng thêm thì tiền gạo bị giảm xuống 100 đồng/kg.

Sáng 19-8, có mặt tại một nhà máy xay xát gạo trên đường ĐT 868 (huyện Cai Lậy, Tiền Giang) chúng tôi thấy có ba lái gạo đến xem mẫu gạo lứt vừa mới xay xong tối hôm trước của chị Thảo - một thương lái mua lúa. Một người trong nhóm lấy máy đo độ ẩm, xem kỹ từng hạt gạo rồi phán: "độ ẩm 18, mặt gạo không được đẹp, 6.150 đồng/kg". Chị Thảo tái mặt: "Hôm qua còn giá 6.230 đồng/kg mà hôm nay sụt còn 6.150 đồng/kg. Sao kỳ vậy?".

Đến sáng 20-8, các lái gạo vẫn đến nhà máy xem mẫu gạo nhưng tiếp tục ép giá còn 6.100 đồng/kg. Hầu hết thương lái mua lúa ở chợ đầu mối Bà Đắc và Cai Lậy tỏ ra hốt hoảng trước tin giá gạo liên tục giảm. Cuối cùng sau gần một ngày vất vả tìm đầu ra, chị Thảo và những người khác cũng bán được hơn 30 tấn gạo với giá 6.200 đồng/kg cho một DN lau bóng gạo ở xã Bình Đức, huyện Châu Thành với điều kiện bốn ngày sau mới thanh toán. Chị Thảo cho biết với giá này, ghe lúa 30 tấn lãi được 2 triệu đồng.

Các thương lái mua lúa cho biết trung bình mỗi giạ lúa 20kg phơi khô khi xay xát sẽ cho 15,5kg gạo lức. Giá gạo lứt 6.200 đồng/kg, cộng tiền cám và trấu tính ra tổng số tiền thu từ một giạ lúa khoảng 100.000 đồng. Trừ hết chi phí vận chuyển, xay xát, tiền lãi vay 2%/tháng thì họ còn lãi 1.000-2.000 đồng/giạ lúa, tương đương 50.000-100.000 đồng/tấn.

DN chế biến, xuất khẩu gạo: lãi bao nhiêu?

Hầu hết thương lái mua lúa của nông dân đều khẳng định sở dĩ họ làm nghề này vì... ít vốn. Người thu lợi nhuận nhiều nhất từ lúa gạo chính là các DN chế biến, xuất khẩu. Ngoài quyền được lựa chọn loại gạo tốt nhất để mua, DN còn ấn định giá thu mua gạo căn cứ vào giá đầu ra mà họ biết trước. Một DN xuất khẩu cho biết họ thu lợi nhuận ngay từ khâu mua gạo của thương lái, sau đó lau bóng và sấy khô cho đến khâu cuối cùng là bán sang tay hoặc xuất khẩu.

Một lãnh đạo công ty lương thực ở ĐBSCL tiết lộ: gạo sau khi lau bóng và sấy khô đạt tiêu chuẩn xuất khẩu thì bị hao hụt khoảng 3%, tức hơn 200.000 đồng/tấn. Cộng chi phí lau bóng, sấy, bao bì, vận chuyển và lãi suất ngân hàng từ ngày giao gạo đến khi khách hàng thanh toán (2-3 tháng) mất khoảng 450.000 đồng/tấn. Tính ra giá thành một ký gạo xuất khẩu sau khi chế biến hơn 8.500 đồng/kg.

Như vậy, trung bình 1 tấn lúa của nông dân (giá hiện tại 4,6 triệu đồng) sau khi xay xát, chế biến sẽ cho ra khoảng 525kg gạo (loại 10% tấm). Nếu xuất khẩu gạo với giá 600 USD/tấn (tương đương 9.930.000 đồng, theo chỉ đạo của Chính phủ, DN không được xuất với giá thấp hơn 600 USD/tấn) thì DN có lãi trên 740.000 đồng/tấn lúa.

VÂN TRƯỜNG