Vì sao cà phê xuất khẩu lượng nhiều, chất ít?

Nguồn tin: VNECONOMY, 14/09/2006
Ngày cập nhật: 14/9/2006

Chính vì cả 3 khâu trước, trong và sau thu hoạch đều kém nên Việt Nam, nước có sản lượng cà phê đứng thứ hai thế giới nhưng kim ngạch xuất khẩu chỉ đứng ở vị trí thứ năm.

"Chất lượng là yếu tố cực kỳ quan trọng trong cạnh tranh, nhất là lúc Việt Nam đã gia nhập WTO", tiến sĩ Dave A. D'Haeze của Công ty Tư vấn cà phê E.D.E Consulting (Đức) tỏ ra lo lắng và ông lấy làm tiếc khi được biết Việt Nam là nước có sản lượng cà phê đứng thứ hai thế giới, nhưng kim ngạch xuất khẩu chỉ đứng vị trí thứ năm.

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cả nước hiện có khoảng 500.000 ha cà phê, trong đó riêng vùng Tây Nguyên đã có hơn 434.000 ha. Năm 2005 nước ta xuất khẩu được 803.647 tấn cà phê nhân, với giá 789,2 USD/tấn, đạt kim ngạch trên 634,2 triệu USD. Sáu tháng đầu năm 2006, xuất khẩu được 425.073 tấn cà phê nhân, giảm 6% so cùng kỳ năm ngoái, nhưng kim ngạch xuất khẩu đạt trên 470,9 triệu USD, tăng 40% so với cùng kỳ.

Thu hoạch xô bồ

Sự tăng trưởng về kim ngạch xuất khẩu chủ yếu nhờ vào giá cà phê trên thị trường thế giới tăng cao, còn sự gia tăng về chất lượng mang lại rất ít, thậm chí ngược lại. Tại cuộc hội thảo gần đây về "Nâng cao chất lượng cà phê Tây Nguyên", Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Hiệp hội Cà phê Ca cao Việt Nam đã đưa ra những con số cảnh báo "nóng" về sự suy thoái chất lượng cà phê nhân.

Hàng năm lượng cà phê nhân kém chất lượng (dưới loại 3, loại 4) của nước ta bị loại bỏ ở thị trường LIFFE chiếm tỷ lệ cao trên thế giới. Năm 2004, cà phê kém chất lượng phải loại bỏ của Việt Nam chiếm 78% của cả thế giới (tương đương 2,57 triệu bao). Năm 2005, cà phê Robusta của Việt Nam phải loại bỏ chiếm 89% so với thế giới (tương đương 1,65 triệu bao). Trong 6 tháng, từ tháng 10/2005 đến tháng 3/2006 tỷ lệ cà phê phải loại bỏ 88% (tăng 19% so với cùng kỳ năm trước).

"Thủ phạm" gây ra tình trạng trên, theo ông Đoàn Triệu Nhạn, Phó chủ tịch Hiệp hội Cà phê Ca cao Việt Nam, là do nhiều năm qua, các địa phương chỉ chăm chú vào việc phát triển diện tích mà quên mất không hướng dẫn nông dân cách thu hái cũng như qui trình bảo quản sau thu hoạch để làm tăng khả năng cạnh tranh của giá trị hạt cà phê.

Đã có một thời cà phê lên ngôi, ở khu vực Tây Nguyên và miền Đông Nam Bộ bị cuốn hút vào phong trào nhà nhà trồng cà phê, người người trồng cà phê. Nhưng, khi giá hạ cà phê lại bị chặt bỏ hàng loạt. Cà phê phát triển ồ ạt, không có qui hoạch. Các biện pháp thâm canh chỉ hướng tới một mục tiêu tăng năng suất, nên sử dụng phân bón hoá học quá liều, thuốc bảo vệ thực vật dùng quá đà, việc tưới nước không hợp lý..., dẫn đến chất lượng thấp của cà phê nhân.

Đặc biệt, việc nông dân thu hái theo kiểu "tuốt sạch một lượt" hay còn gọi là thu hoạch xanh, vơ vặt một lúc cả quả xanh lẫn quả chín, quả nẫu lẫn quả khô làm ảnh hưởng đến công tác chế biến. Đến công đoạn phơi, phơi cả quả nhưng không đủ diện tích, phơi dày, ủ đống, không phơi ngay, phơi trên sân đất làm cho cà phê khô không đồng đều, dễ bị mốc, nhiều tạp chất. Hầu hết cà phê Robusta không được chế biến ướt, chỉ áp dụng theo phương pháp cổ truyền: phơi khô, xát vỏ nên màu sắc không đẹp, nhiều hạt bị dập, vỡ..., nên chất lượng cà phê đã kém lại càng kém.

Phó giám đốc công ty Giám định hàng ông sản Caphecontrol, ông Lê Anh Tuấn phân tích thêm: thu hoạch sớm khi trái vẫn còn đang tiếp tục lớn sẽ làm hạt teo lại, da nhăn nheo, kích thước nhỏ, tỉ trọng nhẹ; vỏ lụa dính chặt vào nhân rất khó đánh bóng sạch; hạt nhân bị màu tối, thậm chí đen. Sau khi rang những hạt cà phê non thường có màu vàng và thường có mùi khó chịu. Tất cả các yếu tố đó làm giảm chất lượng của hạt cà phê, trở thành "lỗi" để nhà nhập khẩu cà phê bắt bẻ, và bị coi là tạp chất.

Giải pháp chính: Phải hái chín

Theo ông Đoàn Triệu Nhạn, rất khó khắc phục được tình trạng thu hoạch xanh, vì đã thành thói quen từ hàng chục năm nay. Đa số các hộ vào mùa thu hái cà phê đều có chung một suy nghĩ: "xanh nhà hơn già đồng". Họ tuốt cả cành lúc quả còn xanh còn vì một lý do khác: sợ hái trộm - một tệ nạn diễn ra khá phổ biến ở vườn cà phê vào mùa thu hoạch, lâu rồi nhưng chưa có biện pháp phòng trừ.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đưa ra giải pháp phải thực hiện đúng qui trình qua tất cả các khâu trước thu hoạch, trong thu hoạch và sau thu hoạch. Muốn vậy, phải thực hiện hàng loạt các biện pháp đồng bộ, trong một thời gian khá lâu, nhưng trước tiên Bộ chọn khâu thu hoạch làm khâu đột phá trong hệ thống các biện pháp.

Theo Thứ trưởng Diệp Kỉnh Tần lần này phải vận động nông dân chỉ hái quả chín. Ông đề nghị các đoàn thể cũng nên tham gia vận động nông dân thay đổi tập quán thu hái cà phê xanh.

Ông Đoàn Triệu Nhạn nêu ra một lý do ít người nói tới: để kéo dài tình trang thu hoạch cà phê xanh, chất lượng thấp có cả lỗi của các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê. Vì theo ông sản xuất như vậy vẫn có người mua nên nông dân cứ vậy mà làm. Nếu không có người mua thì tất yếu nông dân phải thay đổi cách làm, phải nâng cao chất lượng.

Để "chữa lỗi" đã đến lúc các doanh nghiệp mua cà phê xuất khẩu phải xây dựng và thống nhất được một bộ tiêu chuẩn khi mua, kiên quyết không mua cà phê không đạt tiêu chuẩn, dù giá rẻ. Ông Nhạn đề nghị, các doanh nghiệp nên và cần dùng biện pháp kinh tế nâng cao chất lượng cà phê bằng cách ký hợp đồng tiêu thụ sản phẩm với giá mua phù hợp để kích thích nông dân "hái chín".

Một số nhà lãnh đạo ở các tỉnh Tây Nguyên, khu vực trồng cà phê nhiều nhất nước, thì cho rằng để thay đổi được tập quán sản xuất hiện nay của các hộ sản xuất cà phê cá thể thì không có cách nào tốt hơn là phải tập hợp họ lại trong các tổ chức, có thể là các hợp tác xã, tổ sản xuất hoặc các câu lạc bộ...

Quan điểm này cùng trùng hợp với ý kiến của Tiến sĩ Dave A. D'Haeze khi ông nêu kinh nghiệm ở nhiều nước khác là nông dân cần phải thành lập thành từng nhóm hộ, câu lạc bộ để cùng quản lý, bảo vệ, tổ chức thu hoạch, cũng như trao đổi thông tin về cà phê.

Như vậy nếu không muốn chất lượng cà phê Việt Nam tụt hạng do làm ăn manh mún, đã đến lúc phải huy động các cơ quan, ban ngành cùng vào cuộc với nông dân, khi chưa muộn!

Hồ Khánh Thiện