Lào Cai: Mận Tam hoa và nỗi lo mai một

Nguồn tin: Báo Lào Cai, 03/06/2011
Ngày cập nhật: 6/6/2011

Không như hàng năm, ở Lào Cai, mặc dù đã cuối tháng 5/2011, nhưng quả mận Tam hoa Bắc Hà vẫn chưa chín. Như vậy, mùa thu hoạch mận Tam hoa muộn hơn lệ thường khoảng 30 tới 35 ngày. Lý do thuyết phục nhất được đưa ra là đợt rét đậm, rét hại đầu năm đã ảnh hưởng đến quá trình sinh trưởng của cây mận.

Chăm sóc vườn mận tam hoa.

Dù chưa có khảo sát chính thức, nhưng dự đoán của cán bộ chuyên môn và nhiều người dân thì năng suất mận năm nay sẽ giảm hơn so với những năm trước. Cây mận Tam hoa thuộc loài ôn đới, ưa khí hàn, phù hợp với khí hậu tại huyện Bắc Hà, nơi có độ cao so với mực nước biển trên 1.000 m, nhiệt độ trung bình năm tương đối thấp. Như vậy, nếu cho rằng vì giá rét khiến cây mận chín muộn và giảm năng suất lại là cơ sở để người trồng mận lo lắng về cây ăn quả vốn đã tồn tại ở nơi đây 30 năm.

Người Bắc Hà có quyền để tự hào về cây mận Tam hoa, điều đó là không thể phủ nhận. Có nhiều nguồn tài liệu về loại cây ăn quả này, hầu hết đều cho rằng cây mận Tam hoa Bắc Hà có xuất xứ từ huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh, có mặt ở đây từ cuối những năm 1970. Bắt đầu tự phát từ khu vực trung tâm huyện, sau đó cây mận Tam hoa đã mở rộng ra hàng nghìn ha ở Na Hối, Tà Chải, thị trấn Bắc Hà và một phần địa bàn vùng cao các xã Thải Giàng Phố, Lầu Thí Ngài, Nậm Mòn. Thời kỳ hưng vượng nhất của mận Tam hoa vào khoảng đầu cuối những năm 80, đầu thập niên 90 của thế kỷ trước với con số tính được trên 2.000 ha. Cùng với phong trào phát triển cây ăn quả của cả nước khi đó, mận Tam hoa được đánh giá cao, là trọng tâm, trọng điểm của ngành nông nghiệp địa phương, cây mận có thể xóa đói, giảm nghèo. Khi ấy, những nơi được cho là phù hợp thì nhà nhà trồng mận Tam hoa, cây mận đã nhanh chóng thay thế nhiều cây trồng khác, mận tràn lan từ vườn nhà tới bờ ruộng và sau đó vươn lên trên nương lưng đồi. Vào mùa mận nở hoa, cả một vùng trung tâm huyện và các xã lân cận phủ một màu trắng, cho đến nay người ta vẫn truyền tụng nhau câu ví von Bắc Hà là “Cao nguyên trắng” quả không sai. Thành công từ cây mận Tam hoa, thêm nhiều bài viết, tấm ảnh của truyền thông, huyện Bắc Hà nổi lên là một điển hình. Người dân ở một số huyện có điều kiện tương tự như Mường Khương, Si Ma Cai, Sa Pa ồ ạt lấy giống mận Tam hoa về trồng, nhưng không thành công khiến mô hình mận Tam hoa của Bắc Hà càng được ngưỡng vọng.

Nhưng rồi cây mận cũng đến lúc thoái ngôi, người ta trồng cây mận nhanh như thế nào thì tốc độ chặt đi cũng tương tự. Trong khoảng 10 năm, cây mận Tam hoa đã mất đi một nửa diện tích, từ trên 2.000 ha đầu những năm 90 của thế kỷ trước đến năm 2008 còn 578 ha và đến nay ước tính diện tích chỉ còn dưới 500 ha. Nhiều dự án xây dựng hạ tầng đã lấy đi các vườn mận trong thời gian qua, điển hình như dự án hồ Na Cồ, trung tâm thị trấn đã sử dụng khoảng 20 ha đất trồng mận. Nhưng nguyên nhân lớn hơn lại nằm ở các vườn mận trên đồi cao, cây mận thoái hóa nhanh khiến cho năng suất, chất lượng giảm sút. Cùng với đó, trong nhiều năm trở lại đây, giá quả mận Tam Hoa hết sức bấp bênh, chưa bao giờ giá làm thỏa mãn người trồng, ngoài những năm được cho là có giá tương đối thì hầu hết là giá rẻ. Chính quyền địa phương, cơ quan chức năng đã có nỗ lực tìm kiếm thị trường, huyện Bắc Hà đã có những chuyến hàng mận Tam hoa chạy suốt chiều dài đất nước để quảng bá, nhưng thị trường vẫn là bất động. Trước đó là các dự án nước xi-rô mận, nước ép mận Tam hoa đóng chai, những dự kiến về tạo sản phẩm ô mai mận, mận khô đều không đi đến đích cần đến. Vì những đặc tính dễ dập vỡ và khó bảo quản mà việc tiêu thụ sản phẩm mận Tam hoa cho đến nay vẫn phụ thuộc chủ yếu vào thị trường Lào Cai và một số tỉnh miền xuôi. Người trồng mận Bắc Hà vẫn còn nhớ rõ những vụ mận mà chi phí thu hoạch còn cao hơn giá bán khiến quả mận rụng tự nhiên như những trái đắng không thể ăn.

Đối với góc nhìn của ngành nông nghiệp thì nỗi lo lớn nhất cho cây mận Tam hoa lại ở chỗ tính thuần của mận Tam hoa đã không còn nguyên vẹn. Hầu hết diện tích mận đang cho thu hoạch đã có độ tuổi 15 - 25 năm, trong khi đây không phải giống cây bản địa, được di canh từ một nơi khá xa. Không thể phủ nhận mận Tam hoa Bắc Hà quả khá to, màu sắc đẹp, lượng đường cao, song những đặc tính nổi trội này ngày càng bị mai một. Nhiều diện tích, quả mận đã có vị đắng, chua hơn, quả nhỏ dần và giảm năng suất. Năm 2010, toàn huyện Bắc Hà thu hoạch khoảng 2.800 tấn mận Tam hoa, dự kiến trong vụ mận chỉ đạt khoảng 2.000 tấn.

Thu hái mận tam hoa.

Bà Chu Thị Dương, Phó trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện cho biết: Trên phần lớn diện tích cây mận Tam hoa của Bắc Hà hiện đang bị chứng bệnh chảy hôm do thiếu vi lượng trong quá trình sinh trưởng, cây tự nứt cành, kém phát triển, bị nặng có thể chết khô. Một bệnh phổ biến khác trên những cây mận cao tuổi là sâu đục thân, bắt đầu xâm nhập từ rễ cây, sâu làm rỗng ruột thân cây cho tới cành nhỏ.

Vào đầu những năm 1990, tại Sa Pa, Viện nghiên cứu cây ăn quả (Bộ NN&PTNT) đã thực hiện dự án nghiên cứu với chủ đề trẻ hóa cây mận Tam hoa thông qua phương pháp ghép cành nối tiếp, nhưng kết quả ra sao hiện ngành nông nghiệp huyện Bắc Hà cũng chưa thể biết. Kể từ đó đến nay, chưa có công trình khoa học nào về cây mận Tam hoa Bắc Hà được thực hiện nhằm cứu loại cây ăn quả quý đang bị đe dọa. Thiếu các luận chứng khoa học dẫn đường, nên hoạt động sản xuất mang tính tự phát đã phải trả giá. Phong trào phát triển ồ ạt cây mận Tam hoa thông qua chiết cành khiến cây mận nhanh cỗi. Phát triển diện tích qua ghép cành với gốc mận chua địa phương cũng có phần làm cho sản phẩm không còn giữ những đặc tính nổi trội.

Thông qua các dự án hỗ trợ sản xuất theo Nghị quyết 30a, sự hỗ trợ của các tổ chức, doanh nghiệp, Trạm Khuyến nông Bắc Hà đang xây dựng mô hình điểm về chăm sóc mận Tam hoa theo hướng đốn tỉa cành. Vụ trước, quả mận Tam hoa bán tại thị trường Bắc Hà đạt giá trung bình (cho toàn vụ) là 6.000 đồng/kg. Dù sao việc đốn tỉa cành cũng chỉ là biện pháp thâm canh tăng năng suất, giá bán mận 2011 sẽ ra sao, người trồng mận đang mong mỏi một vận may và nỗi lo mai một của cây mận Tam hoa vẫn còn đó.

Cao Cường