Hưng Yên: Nhân giống nhãn ngon, bảo tồn nguồn gen quý

Nguồn tin: Báo Hưng Yên, 23/09/2009
Ngày cập nhật: 24/9/2009

Tỉnh Hưng Yên nằm trên vùng đất phù sa sông Hồng, sông Luộc, thích hợp cho phát triển cây ăn quả giá trị kinh tế cao, đặc biệt là cây nhãn. Đất đai màu mỡ, tươi tốt được phù sa bồi tụ, khí hậu ôn hoà thích hợp cho sinh trưởng của nhãn với các giống nhãn lồng thơm ngon nổi tiếng. Du khách sau khi du ngoạn khắp nơi, về Phố Hiến và thưởng thức đặc sản nhãn lồng đều thừa nhận rằng, cùng là dải đất bãi sông Hồng song chỉ có nhãn Phố Hiến mới được coi là "vua” của loài nhãn.

Những năm gần đây, với chủ trương khuyến khích chuyển đổi cơ cấu cây trồng, cây nhãn được quy hoạch, mở rộng diện tích tại nhiều địa phương, trở thành cây trồng cho giá trị thu nhập chỉ đứng thứ 2 sau cây lúa. Nhiều hộ giàu lên từ trồng nhãn. Tuy nhiên, hiện nay ít thấy những cây nhãn ngon được coi là đặc sản truyền thống với hương vị đặc trưng của nhãn lồng Phố Hiến. Những vụ nhãn gần đây cho thấy các giống nhãn của các chủ vườn ở huyện Khoái Châu và các giống nhãn mới được chọn tạo, chiết ghép đang chiếm ưu thế, bán được giá, tiêu thụ mạnh cả trong và ngoài tỉnh, tại các siêu thị, thành phố lớn. Người ta thi nhau chặt bỏ những cây nhãn cổ thụ thay bằng nhãn trồng bằng cành chiết, ghép với những giống nhãn mới năng suất cao. Nhiều cây nhãn có nguồn gen quý bị mai một, không được lưu giữ, phục tráng. Sau mùa thu hoạch, nhiều hộ dân ở các huyện Tiên Lữ, Phù Cừ, Kim Động thuê chủ vườn ở huyện Khoái Châu có cây nhãn đầu dòng, nhãn giống chiết ghép nhãn tại vườn với giá 6 - 8 nghìn đồng/mắt ghép. Việc chiết ghép, tạo ra những giống nhãn mới với ưu điểm cho năng suất cao, quả to, cùi dày, sáng quả, cho thu hoạch sớm hoặc muộn, thời gian thu hoạch kéo dài. Tuy vậy, những giống nhãn này không thể thơm ngon, hương vị đậm đà như những giống nhãn ngon trước kia. Ngay cả những giống nhãn được coi là chất lượng hiện nay vẫn không thể sánh với hương vị đặc trưng của những giống nhãn ngon truyền thống. Những người hay hoài niệm thường nuối tiếc vì khó tìm được những cây nhãn cho quả ngọt lịm, thơm mát, cùi dày, hạt đen láy như trước kia.

Trong tiêu thụ, nhãn lồng Hưng Yên đang đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt của nhãn các tỉnh ngoài và nhãn Thái Lan cả về số lượng, chất lượng và giá cả. Ước tính, cả nước hiện có hơn 122 nghìn ha nhãn, trong đó diện tích cho thu hoạch gần 95 nghìn ha, sản lượng bình quân hơn 610 nghìn tấn quả/năm. Có thể kể đến các tỉnh có sản lượng nhãn nhiều là Tiền Giang 114 nghìn tấn, Bến Tre 110 nghìn tấn, Vĩnh Long gần 100 nghìn tấn. Diện tích nhãn của Hưng Yên hiện có trên 5.500 ha, trong đó khoảng 4.000 ha đang độ tuổi cho thu hoạch. Sản lượng nhãn của tỉnh cũng khiêm tốn, bình quân trên dưới 30 nghìn tấn/năm, năng suất lại không ổn định do phụ thuộc nhiều vào thời tiết. Những vụ gần đây, nhãn Thái Lan cũng cạnh tranh với nhãn Hưng Yên ngay tại thị trường nội tỉnh. Trong khi đó, nhiều vườn nhãn tạp làm giảm giá trị và bản sắc của nhãn lồng Hưng Yên. Theo đánh giá của các nhà chuyên môn, nhóm nhãn chất lượng đặc biệt ở tỉnh ta gồm nhãn lồng, nhãn đường phèn, nhãn cùi. Nhãn lồng có đặc điểm quả to, hơi vẹo, hạt nhỏ, cùi dày, giòn, vị ngọt mát. Nhãn đường phèn quả nhỏ, vỏ quả màu nâu sẫm, hạt nhỏ, săn, cùi dày, độ đường cao, vị ngọt sắc, hương thơm đặc trưng. Tuy nhiên, diện tích, sản lượng những giống nhãn này rất hạn chế. Nhóm chất lượng tốt gồm những giống nhãn mới được chọn tạo, chiết ghép có năng suất cao cũng như chiếm diện tích lớn như PHT 99.1-1, PHM 99.1-1, PHS1-1. Thống kê mới đây cho thấy có khoảng 65% diện tích nhãn chất lượng, giá trị kinh tế cao, 30 - 35% diện tích còn lại là các loại nhãn tạp, chất lượng kém như nhãn nước, nhãn thóc trơ, nhãn bàm bàm, nhãn đầu cùi cuối nước. Đa số các nhà vườn ở thành phố Hưng Yên và các huyện Tiên Lữ, Khoái Châu có trình độ thâm canh cây nhãn khá, còn lại người dân những vùng khác trồng nhãn theo quy mô hộ, manh mún, sản phẩm không đồng đều về kích thước và chất lượng do nhãn được trồng tạp nham, một vườn trồng nhiều giống nhãn, nhiều trà nhãn khác nhau. Nhiều nhà vườn vẫn trồng, chăm sóc theo kinh nghiệm cổ truyền, chưa tích cực áp dụng tiến bộ kỹ thuật vì vậy năng suất, sản lượng không ổn định. Nhìn chung, công nghệ chế biến, bảo quản quả tươi còn nghèo nàn, chi phí cao, giảm sức cạnh tranh, nhất là so với nhãn Thái Lan và một số nước trong khu vực. Thị trường tiêu thụ nhãn tươi và nhãn sấy chủ yếu là nội địa, xuất khẩu chủ yếu là nhãn sấy, long nhãn sang các nước Trung Quốc, Pháp, Singapore với sản lượng còn khiêm tốn…

Thực tế trên cho thấy cần thiết phải bảo tồn, phục tráng, phát triển nguồn gen quý, nhân rộng giống nhãn chất lượng ngon, những cây nhãn quý mang hương vị đặc trưng của nhãn lồng Phố Hiến. Đề án “Xây dựng, phát triển vùng nhãn hàng hoá giai đoạn 2007 - 2015” đã được UBND tỉnh phê duyệt đang được triển khai thực hiện với mục tiêu tăng nhanh năng suất, sản lượng, nâng cao chất lượng, xây dựng thương hiệu, quảng bá thương hiệu nhãn lồng Phố Hiến; bình tuyển, chọn lọc giống nhãn, đầu tư sản xuất, nhân các giống nhãn tốt phục vụ sản xuất đại trà theo hướng sản xuất hàng hoá. Trong nền kinh tế hội nhập, thương hiệu sản phẩm có ý nghĩa quan trọng, là tài sản vô giá của nhà sản xuất. Nhãn lồng, một đặc sản có từ lâu đời, là một trong những trái cây được Bộ Nông nghiệp - PTNT chọn là trái cây có lợi thế cạnh tranh, được ưu đãi đầu tư. Do vậy, cần xây dựng một thương hiệu xứng đáng với vị thế của nhãn. Khi xây dựng được thương hiệu sẽ có tác dụng là công cụ để phân biệt được nhãn lồng Hưng Yên với nhãn các địa phương khác, là phương tiện bảo vệ hợp pháp các lợi thế về chất lượng và đặc điểm riêng, góp phần đưa sản phẩm nhãn lồng Hưng Yên đi khắp mọi miền, đem lại lợi thế cạnh tranh và lợi nhuận ngày càng cao. Để có được thương hiệu nhãn lồng Hưng Yên rất cần sự quan tâm chỉ đạo của tỉnh và sự cộng tác của các nhà sản xuất, nhà kinh doanh trong việc bảo tồn, phục tráng nguồn gen quý, nâng cao chất lượng sản phẩm, bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm.

Phạm Đức Nhuận