Phú Thọ: Bài học rút ra từ dự án trồng bưởi Đoan Hùng

Nguồn tin: Báo Phú Thọ, 26/10/2009
Ngày cập nhật: 27/10/2009

Cách đây hơn 5 năm UBND tỉnh Phú Thọ đã quyết định thực hiện dự án trồng mới 1.000ha bưởi đặc sản Đoan Hùng giai đoạn 2003-2010. Từ năm 2008 khi dự án đi vào giai đoạn kết thúc cũng là lúc dư luận trong và ngoài tỉnh rộ lên chuyện thất bại của dự án. Vậy thực hư chuyện này ra sao? Điều gì cần rút ra từ dự án nông nghiệp trong điểm sau 5-6 năm triển khai?

Ngày 3-10-2003 UBND tỉnh đã ban hành QĐ 3336 phê duyệt dự án đầu tư phát triển cây bưởi đặc sản Đoan Hùng, trong đó mục tiêu là cải tạo và trồng mới 1.000ha cây bưởi ở 16 xã với 2 giống là bưởi Sửu và bưởi Bằng Luân, vốn huy động cho dự án trên 28 tỷ đồng, gồm: Vốn ngân sách 8,849 tỷ, vốn vay 15,072 tỷ, vốn tự có của dân 4,414 tỷ đồng, mục tiêu phấn đấu đến năm 2015 đưa diện tích bưởi của huyện lên 1.328ha. Tiếp đó ngày 21-9-2005 Bộ Khoa học - Công nghệ cũng có QĐ2502 phê duyệt dự án xây dựng mô hình thâm canh 2 giống bưởi đặc sản Đoan Hùng với quy mô trồng mới 300ha ở 15 xã, kinh phí 11 tỷ đồng, trong đó ngân sách từ nguồn sự nghiệp khoa học Trung ương và tỉnh là 3,9 tỷ đồng còn lại là vốn đối ứng của huyện và đóng góp của dân. Như vậy trong giai đoạn từ 2004-2007 trên địa bàn huyện Đoan Hùng có 2 dự án trồng bưởi, nhằm phát triển cây bưởi đặc sản Đoan Hùng tiến tới định hình 1.500ha vào năm 2010 - 2015.

Bưởi Đoan Hùng la cây đặc sản của Phú Thọ có tiếng cả nước, song qua nhiều năm không được đầu tư, phát triển đúng tầm nên hầu hết các vườn bưởi đã xuống cấp. Bưởi lẫn tạp nhiều quả nhỏ lại, mẫu mã không đẹp, hương vị không còn như trước. Để thực hiện dự án huyện đã tổ chức thi tuyển chọn các cây chủ đủ điều kiện từ 2 giống bưởi Sửu và bưởi Bằng Luân làm cơ sở cho việc chọn nhân tạo giống. Rút kinh nghiệm từ nhiều năm phát triển cây ăn quả lần này tỉnh và ban quản lý dự án chủ trương phải làm tốt khâu giống nhằm đảm bảo đạt mục tiêu về diện tích và chất lượng lâu dài. Đây là việc rất khó vì phải thay đổi tập quán sản xuất lâu đời là nhân trồng bưởi bằng cách chiết cành và trồng hạt, đồng thời phải tạo dựng hệ thống sản xuất, cung ứng giống đáp ứng cho yêu cầu trồng đại trà quy mô vài, ba trăm ha/ năm. Để khắc phục tình trạng này Ban QLDA, tỉnh chủ trương triển khai các giải pháp: Đẩy mạnh tuyên truyền vận động để nhân dân tham gia, điều tra quy hoạch vùng trồng bưởi và tập huấn, chuyển giao kỹ thuật trồng bưởi tới các hộ dân vùng dự án; sản xuất giống tập trung theo kỹ thuật tiên tiến; có chính sách hỗ trợ, đầu tư vốn phục vụ cho trồng, chăm sóc cây bưởi.

Đối với công tác tuyên truyền huyện đã mở nhiều đợt quán triệt chủ trương chính sách, tham quan học tập kinh nghiệm; tổ chức 150 lớp tập huấn chuyển giao kỹ thuật, cho 8.300 lượt người tham gia về kỹ thuật trồng, chăm sóc cây bưởi; mỗi xã vùng dự án có một kỹ thuật viên được đào tạo chỉ đạo kỹ thuật. Về sản xuất cây giống tỉnh đã giao cho Trung tâm giống cây trồng Phú Thọ làm đầu mối chọn, ghép nhân cây giống theo phương pháp ghép mắt tiên tiến do Trung tâm hợp đồng với Viện bảo vệ thực vật Việt Nam và các nhà khoa học thực hiện, Viện KHKTNLN miền núi phía bắc và Trạm khuyến nông huyện Đoan Hùng thực hiện sản xuất cung ứng tới hộ. Đối với kinh phí ngoài nguồn vốn do ngân sách tỉnh và Trung ương đầu tư trực tiếp vào việc tập huấn chuyển giao kỹ thuật, sản xuất cây giống... tỉnh còn có chính sách hỗ trợ vốn vay cho các hộ trồng bưởi vay vốn ngân hàng. Từ năm 2004-2007 cả huyện đã thực hiện trồng mới được 1.093ha, trong đó dự án đầu tư cây bưởi của tỉnh trồng được 791,5ha; dự án từ nguồn vốn khoa học trồng được 301,5ha. Tổng hợp cả 2 dự án đã hoàn thành mục tiêu, đạt 109%KH. Trên địa bàn huyện đã hình thành một số vùng trồng bưởi tập trung tương đối lớn ở các xã Chí Đám, Nghinh Xuyên, Đông Khê... Có nhiều hộ sản xuất quy mô trên 1ha. Trong số này có 15-20% diện tích trồng thuần, còn lại là trồng xen với cây trồng khác. Qua kiểm tra của các cơ quan chuyên môn tỷ lệ cây sống đạt 78,2%, xã cao đạt 93%, xã thấp đạt 60% (Bằng Luân), cân đối giữa tỷ lệ cây sống với số cây trồng đã chết quy đông đặc số diện tích trồng mới của cả 2 dự án đạt khoảng 815 ha, đến nay cây sinh trưởng tốt chiếm 35%, trung bình chiếm 45%, cây kém chiếm 20%, số diện tích trồng năm 2004-2005 đã ra hoa, số cây đậu quả diện tích trồng năm 2004 đạt trên 30%, trồng năm 2005 là trên 90%, riêng diện tích trồng năm 2004 của các xã Chí Đám, Hữu Đô trên đất bãi ven sông Lô cây phát triển rất tốt, hoa sai song không đậu quả. Sau khi cây trồng vụ xuân 2004 ra hoa, kết trái thu hoạch các hộ dân và BQLDA phát hiện ra có nhiều cây khác giống không đúng với bưởi đặc sản Đoan Hùng mà là bưởi Diễn, bưởi Mỹ... Từ năm 2007 một số hộ đã có sản phẩm bán, trong đó vụ bưởi 2008-2009 một số hộ đã thu từ vài chục đến gần trăm triệu đồng. Có điều khi dự án có những sai xót về giống bưởi và một số diện tích ra hoa không đậu quả thì dư luận và cách đánh giá có nhiều ý kiến khác nhau. Vậy thực hư ra sao, đâu là nguyên nhân?

Dự án phát triển cây bưởi nằm trong chương trình nông nghiệp trọng điểm, khi xây dựng, triển khai có sự chỉ đạo chặt chẽ của Tỉnh ủy, UBND tỉnh và sự tham gia tích cực của các sở, ngành liên quan. UBND tỉnh đã có chế độ chính sách tác động phù hợp. Việc chọn Đoan Hùng để xây dựng vùng bưởi và tổ chức sản xuất cây giống tập trung từ ghép mắt theo phương pháp tiên tiến là phù hợp với điều kiện tự nhiên, tiềm năng lợi thế và yêu cầu sản xuất hàng hóa quy mô lớn. Đến nay toàn huyện đã có vài ngàn hộ ở 17 xã, thị trấn tham gia, trong đó có khá nhiều hộ trồng thành công như hộ ông Chính ở xã Phong Phú, ông Cường ở Hùng Quan, ông Lập xã Vân Du... Ngoài số sai lạc giống đang khắc phục thì vẫn có ba, bốn trăm ha bưởi cho kết quả khá - đây là điều không thể phủ nhận. Cũng thông qua dự án có hàng vạn lượt nông dân được tập huấn kỹ thuật, chuyển giao công nghệ về trồng bưởi làm cơ sở để ứng dụng vào sản xuất nông nghiệp phát triển cây ăn quả đặc sản theo hướng sản xuất hàng hóa. Hiện nay các cây trồng vẫn trong giai đoạn kiến thiết cơ bản, theo đánh giá của cơ quan chuyên môn và kinh nghiệm của người dân: Bưởi là cây ăn quả dài ngày phải trồng từ 8-10 năm mới định hình đi vào ổn định, những hạn chế như tỷ lệ đậu quả thấp hoặc không đậu quả giai đoạn đầu đang được các cơ quan chuyên môn nghiên cứu, khắc phục. Năm 2009 thông qua phương pháp trồng xen bưởi chua vào vườn bưởi đặc sản để giúp tạo cho cây bưởi đặc sản thụ phấn, đã cho kết quả, hy vọng tới đây các biện pháp kỹ thuật về thụ phấn, bảo vệ thực vật, bón phân sẽ góp phần khắc phục được sai xót về kỹ thuật. Cũng thông qua việc triển khai dự án đã có bài học, kinh nghiệm và kết quả về sản xuất, cung ứng cây giống. Hiện tại Trung tâm giống cây trồng đã ghép mắt sinh sản tạo ra được nhiều cây So, S1 giống bưởi đặc sản Đoan Hùng thuần chủng để tạo ra giống tốt phục vụ việc mở rộng vùng trồng bưởi trước mắt và lâu dài, đồng thời ngành nông nghiệp, trung tâm giống cũng rút ra bài học sâu sắc về công tác chỉ đạo, tổ chức sản xuất, cung ứng cây giống. Cũng qua triển khai dự án đã chọn lựa, giới thiệu và đăng ký chất lượng quả bưởi Đoan Hùng do Sở Khoa học -Công nghệ thực hiện làm cơ sở lâu dài để phát triển cây bưởi đặc sản.

Tuy vậy dự án đã bộc lộ những hạn chế cần được khắc phục. Trước hết đó là việc chuẩn bị mặt bằng và sự quan tâm vào cuộc của một số hộ dân chưa tốt. Theo điều tra của các cơ quan chuyên môn và các xã, thị trấn vùng dự án diện tích đất trống dành cho trồng bưởi hầu hết không có, nên các hộ phải tận dụng đất nương chè, trồng xen trong vườn tạp, thậm chí có hộ trồng xen vào vườn đang trồng keo, tre, sắn... Diện tích trồng thuần chỉ có 15-20% còn lại xen chè 45-50%, vườn tạp 35-40%. Cách trồng này rất khó cho việc chăm sóc, đảm bảo cho cây bưởi phát triển đúng như mong muốn trong giai đoạn kiến thiết cơ bản, có nhiều hộ tham gia dự án chưa tích cực, cũng góp phần làm cho hiệu quả đạt thấp. Đối với dự án khi triển khai chưa điều tra, tính hết các yếu tố tác động của tự nhiên. Qua thực tế cho thấy nhiều diện tích quy hoạch trồng bưởi đã qua thời gian dài khai thác trồng nhiều loai cây làm cho điều kiện thổ nhưỡng đã biến động, khi trồng bưởi lại không điều tra phân tích kỹ nên khó đánh giá đầy đủ để có biện pháp kỹ thuật chăm, bón phù hợp. Cộng với đó là điều kiện ô nhiễm môi trường tác động cũng làm ảnh hưởng tới cây bưởi vốn nhạy cảm với điều này. Ở xã Chí Đám nơi vùng bưởi gốc nổi tiếng, khi đưa vào trồng mấy chục ha trên vùng đất bãi kết quả cây phát triển tốt, hoa rất sai nhưng không đậu quả liệu đây có phải do chưa điều tra kỹ tình hình thổ nhưỡng để có biện pháp bón phân phù hợp; bên cạnh đó là tác động từ hàng chục lò gạch thủ công vẫn ngày đêm nhả khói! Nếu không ảnh hưởng môi trường tại sao hàng nghìn cây bưởi lâu năm của xã nhiều năm nay cũng kém quả, quả nhỏ, mẫu mã không đẹp...?

Một vấn đề sai sót nữa là khâu sản xuất cây giống do ý thức được vấn đề giống cây ăn quả tỉnh đã giaoTrung tâm giống cây trồng đảm trách sản xuất, cung ứng cây giống đến dân theo hợp đồng song kết quả chưa đạt yêu cầu. Cụ thể 2 năm 2004-2005 Trung tâm giống cây trồng Phú Thọ đã cung ứng giống một số cây lẫn giống không phải là bưởi Sửu và bưởi Bằng Luân. Theo thanh tra của các cơ quan chức năng nguyên nhân do Trung tâm mới tiếp cận với việc sản xuất giống cây ăn quả quy mô lớn, bằng công nghệ mới chưa đủ năng lực, kinh nghiệm, quá trình sản xuất chủ quan, kiểm tra, kiểm soát thiếu chặt chẽ dẫn tới sai sót. Điều tra của Sở Khoa học và công nghệ ở lô giống số 3 có 595 hộ nhận 24.000 cây giống, đến nay có 71% cây sống, có 56% cây lẫn giống, lô số 4 có 269 hộ tham gia nhận 26.183 cây giống sau khi trồng có 75% cây sống, tỷ lệ cây bị sai lạc giống có 153 cây chiếm 0,8%... Điều này không chỉ gây thiệt hại kinh tế cho Trung tâm, người trồng bưởi mà còn làm ảnh hưởng tới tổng thể dự án, tạo dư luận không tốt làm mất niềm tin của nhân dân. Ngay khi phát hiện các thiếu sót UBND tỉnh đã chỉ đạo các ban, ngành, huyện Đoan Hùng tập trung khắc phục, riêng Trung tâm giống đã cấp lại số cây sai lạc giống, cây bị chết; Sở Nông nghiệp &PTNT đã tiến hành thanh, kiểm tra, chỉ đạo các cơ quan chức năng tiến hành triển khai các phương án hỗ trợ sản xuất để khắc phục sự cố, các cây trồng còn sống đã phát triển nếu không đạt yêu cầu Trung tâm giống tiến hành ghép mắt đủ tiêu chuẩn, đúng giống từ cây mẹ S1, hỗ trợ phân bón bằng tiền 25.000 đồng/ cây để các hộ chăm sóc. Cho đến nay đã ghép lại được trên 50% số cây theo yêu cầu các hộ, còn lại trên 100 cây các hộ thấy vẫn thu hoạch được nên không ghép lại. Thời gian qua Sở Khoa học - Công nghệ cũng đã tiến hành cấp giấy chứng nhận chỉ dẫn xuất sứ sản phẩm đối với các hộ đủ điều kiện. Việc làm này là cần thiết song huyện và ngành cũng cần tăng cường kiểm tra chất lượng gắn với quảng bá sản phẩm bưởi Đoan Hùng. Từ nhiều năm nay quả bưởi đặc sản Đoan Hùng đều đã được người mua đặt hàng hết nên quả bưởi đặc sản chính hiệu gần như không có bán trên thị trường, những hàng bưởi khắp nơi treo biển “bưởi Đoan Hùng” chỉ là mượn danh, điều này không chỉ làm thiệt hại về kinh tế mà còn làm mất uy tín tạo sự hoài nghi về sản phẩm.

Theo kế hoạch hai dự án trồng bưởi Đoan Hùng đã đi vào giai đoạn kết thúc, lúc này các cơ quan chức năng đang tiến hành kiểm tra khắc phục sự cố. Phú Thọ là vùng đất trung du có nhiều lợi thế để trồng các loại cây ăn quả song từ bao đời nay tỉnh ta chưa tạo được một sản phẩm nào đáng kể, lần đầu tiên chương trình cây ăn quả triển khai một dự án lớn trồng mới 1.000ha bưởi, trong thời gian ngắn dự án đã thực hiện được nhiều việc, đem lại kết quả đáng ghi nhận, quá trình thực hiện có những sai sót là khó tránh khỏi. Hy vọng từ những thành công và việc khắc phục khiếm khuyết của dự án sẽ tạo đà để làm các chương trình, dự án khác tốt hơn, riêng vơi cây bưởi Đoan Hùng sẽ tìm được hướng đi thích hợp, phát triển mạnh đúng với tiềm năng sớm trở thành cây hàng hóa, mũi nhọn trên địa bàn.

Quốc Vượng