Phát triển con tôm theo chuỗi giá trị - Doanh nghiệp bắt chặt tay nông dân

Sản xuất tôm tại Việt Nam là một trong những ngành có tốc độ phát triển cao nhất trong ngành thủy sản, tăng trưởng bình quân 8,8%/năm trong vòng 1 thập kỷ qua, chiếm 40% sản lượng xuất khẩu toàn ngành. Tuy nhiên, tăng tưởng nóng của ngành tôm thời gian qua đã đặt ra những thách thức về mặt môi trường, xã hội và phát sinh nhiều vấn đề bất cập cần được giải quyết kịp thời để giúp ngành phát triển bền vững.

* Nhiều rủi ro trong nuôi tôm

Chế biến tôm xuất khẩu tại Công ty TNHH Thực phẩm Thủy sản Nam Hải, TP Cần Thơ. Ảnh: MINH HUYỀN

Hiện nay, sản xuất tôm là nguồn sinh kế cho khoảng 1 triệu người, trong đó 80% là người nuôi quy mô nhỏ. Ngành này cũng tạo ra trên 3 triệu việc làm trong các nhà máy chế biến thủy sản và các ngành thương mại dịch vụ liên quan. Tuy nhiên, trong quá trình phát triển ngành tôm nước ta cũng bộc lộ nhiều khó khăn, hạn chế làm ảnh hưởng đến sức cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường cũng như đe dọa đến sự phát triển bền vững của ngành. Đáng chú ý là sự liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi giá trị tôm còn lỏng lẻo và thiếu hiệu quả, thiếu công bằng và minh bạch, ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng, khả năng truy xuất nguồn gốc, giá bán sản phẩm và làm giảm sức cạnh tranh của mặt hàng tôm Việt Nam trên thị trường thế giới. Mặt khác, đã xuất hiện các vấn đề về ô nhiễm môi trường, thiếu nguồn con giống ổn định chất lượng và các nguồn thức ăn chăn nuôi, thuốc thú y đảm bảo chất lượng và có giá cả hợp lý, tình trạng tôm chết và bị thiệt hại do các loại dịch bệnh và biến đổi khí hậu cũng ngày càng phổ biến. Ngoài ra, những hạn chế trong tiếp cận vốn cũng là rào cản đối với các nhà sản xuất và chế biến quy mô nhỏ trong việc mở rộng sản xuất và tuân thủ các tiêu chuẩn theo quy định…

Được thành lập cách nay 4 năm, Tổ hợp tác nuôi trồng thủy sản 30-4, xã Vĩnh Hậu, huyện Hòa Bình, tỉnh Bạc Liêu hiện có 15 tổ viên, với diện tích nuôi tôm nước lợ đạt 50 ha. Theo ông Trần Quốc Tuấn, Chủ nhiệm Tổ hợp tác nuôi trồng thủy sản 30-4, việc liên kết thành lập tổ hợp tác đã giúp các nông hộ có nhiều thuận lợi hơn trong sản xuất nhờ có điều kiện hợp tác, chia sẻ, hỗ trợ nhau về các kinh nghiệm trong sản xuất và thông tin về thị trường. Song, hiện liên kết giữa tổ hợp tác và các doanh nghiệp vẫn còn gặp khó, tổ hợp tác chưa thể bán hàng trực tiếp cho doanh nghiệp chế biến xuất khẩu mà phải bán qua các thương lái trung gian, giá cả thường xuyên bấp bênh. Dù tổ hợp tác đã áp dụng sản xuất theo các tiêu chuẩn sạch nhưng chưa được cấp giấy chứng nhận nên cũng chỉ bán sản phẩm theo giá thông thường. Ông Tuấn cũng cho biết: "Nuôi tôm nước lợ cũng ngày càng chịu nhiều rủi ro do các yếu tố môi trường thay đổi và nhiều loại dịch bệnh trên tôm diễn biến phức tạp. Nuôi tôm đòi hỏi vốn đầu tư lớn nhưng khả năng xảy ra rủi ro cao, nên nhiều hộ nuôi tôm cũng thường xuyên gặp khó khăn về vốn, đặc biệt khi gặp phải các vụ nuôi tôm thất bại, người nuôi hết sức khó khăn trong tìm vốn đầu tư tái sản xuất cho các vụ sau". Ông Lâm Thanh Dũng, Giám đốc Hợp tác xã Đoàn Kết, xã Tân Duyệt, huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau, nhìn nhận: "Hiện nay, các địa phương đã thành lập nhiều tổ hợp tác, hợp tác xã trong nuôi tôm nhưng việc thu hút thành viên tham gia vẫn còn hạn chế do tư tưởng nhiều người dân còn muốn sản xuất riêng lẻ. Mối liên kết giữa các tổ hợp tác và hợp tác xã với nhau và với doanh nghiệp cũng chưa chặt chẽ, nhất là trong ký kết các hợp đồng liên kết sản xuất và bao tiêu sản phẩm".

Thời gian qua, nhiều người nuôi tôm gặp một khó khăn chung là mua tôm giống nhập từ nhiều địa phương khác, phải qua nhiều trung gian nên giá thành tương đối cao và người nuôi khó kiểm soát chất lượng. Các loại thức ăn cho chăn nuôi tôm bán trên thị trường có nhiều thương hiệu, với chất lượng, giá cả khác nhau cũng gây khó cho sự lựa chọn của người tiêu dùng.

* Liên kết trong chuỗi giá trị tôm

Nhiều ý kiến của các nhà quản lý, chuyên gia và cả những người nuôi trồng, chế biến tôm xuất khẩu đều đồng tình cho rằng, trong bối cảnh hội nhập và cạnh tranh quốc tế ngày càng gay gắt, những người sản xuất, chế biến và tiêu thụ tôm trong nước cần tăng cường liên kết để tạo sức mạnh chung. Các cơ quan chức năng nhà nước cần tăng cường công tác quản lý và kịp thời hỗ trợ người nuôi trong việc cập nhật các kiến thức, kỹ thuật mới và nắm bắt các thông tin về dịch bệnh, thời tiết, tiếp cận nguồn con giống chất lượng… để giảm rủi ro trong nuôi tôm. Ông Ngô Công Luận, Giám đốc hợp tác xã 14-10 ở huyện Mỹ Xuyên, tỉnh Sóc Trăng, cho rằng: "Chúng ta đã gia nhập WTO và đang tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do với các nước, đòi hỏi những nười nuôi tôm cần liên kết với nhau và liên kết với doanh nghiệp để sản xuất ra các sản phẩm "sạch" và có chất lượng cao mới bán được do nhiều nước nhập khẩu hàng dỡ bỏ rào cản thuế quan nhưng lại đặt ra nhiều tiêu chuẩn khắt khe về chất lượng sản phẩm và cả các vấn đề về môi trường, xã hội có liên quan đến quá trình sản xuất".

Thời gian qua, doanh nghiệp đến mùa vụ thu hoạch tôm lại gặp vấn đề thiếu tôm nguyên liệu xuất khẩu nhưng hiện còn ít doanh nghiệp dám mạnh dạn liên kết với người nuôi để sản xuất theo quy trình khép kín chuỗi giá trị, đảm bảo có nguồn tôm chất lượng. Hiện nay, đa phần nông dân không thể đầu tư hàng chục tỉ đồng cho mô hình nuôi siêu thâm canh trong nhà kính như một số công ty đang làm. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp cũng ngại tham gia trực tiếp nuôi tôm để chủ động nguồn nguyên liệu vì đòi hỏi vốn lớn và rủi ro cao. Do vậy, giải pháp tốt nhất cho vấn đề là cần sự liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp. Ông Trịnh Hoài Thanh, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Bạc Liêu, cho rằng: "Để xây dựng vùng nuôi tôm mẫu theo chuỗi liên kết giá trị thì doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng có yếu tố quyết định, nên doanh nghiệp phải chủ động bắt tay với người nuôi thông qua hợp đồng. Doanh nghiệp đầu tư vật tư thiết yếu trong suốt quá trình nuôi và nhận bao tiêu sản phẩm, còn nông dân có trách nhiệm chăm sóc con tôm theo yêu cầu của doanh nghiệp, cũng là yêu cầu của thị trường. Nếu mô hình này được thực hiện một cách chặt chẽ và rộng rãi không chỉ giúp doanh nghiệp chủ động nguồn tôm phục vụ cho chế biến mà còn tự xây dựng được thương hiệu để chủ động ứng phó với rào cản ngày càng khắt khe về truy xuất nguồn gốc từ các nước nhập khẩu. Sự đồng hành này còn giúp người nuôi trút được gánh nặng về chi phí đầu tư, nhà nước cũng giảm bớt chi phí hỗ trợ trong việc xử lý dịch bệnh từ nuôi trồng nhỏ lẻ, tránh được nạn làm giá gây bất ổn thị trường từ thương lái bên ngoài". Ông Lê Văn Quang, Chủ tịch hội đồng quản trị Công ty cổ phần tập đoàn thủy sản Minh Phú ở tỉnh Cà Mau cũng đồng tình với việc cần phải có sự liên kết chặt chẽ hơn giữa nông dân với doanh nghiệp và cho biết công ty đang nghiên cứu để xây dựng mô hình liên kết bền vững, giúp giải quyết được các khó khăn giữa các bên liên quan và đem lại lợi ích phù hợp cho cả nông dân và doanh nghiệp. Theo ông Quang, hiện nay một số doanh nghiệp đầu tư phát triển mô hình nuôi tôm công nghiệp siêu thâm canh, nhưng mô hình này cũng bộc lộ hạn chế là vốn đầu tư lớn, giá thành sản xuất sản phẩm còn cao. Do vậy, để phát triển chuỗi giá trị con tôm bền vững, các cơ quan quản lý nhà nước cũng cần xem xét, thay đổi cách tiếp cận nuôi siêu thâm canh bằng các mô hình "nuôi tôm kháng bệnh, chi phí thấp". Thực tế, thời gian qua nông dân tại nhiều địa phương nuôi tôm theo hình thức quảng canh với mật độ thả nuôi vừa phải, vừa "sức tải" của môi trường đã đạt hiệu quả rất tốt nhưng khi nuôi công nghiệp lại gặp rủi ro rất cao.

Khánh Trung

Các tin mới

Các tin năm 2016: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154

Các tin năm 2015 | 2014 | 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007 | 2006 | 2005