Thu nhập trung bình của các hộ trồng lúa tại ĐBSCL, vùng có lợi thế sản xuất lúa tốt nhất cả nước, chỉ đạt 535.000 đồng/người/tháng, tương đương một nửa mức lương tối thiểu dù người trồng lúa được đánh giá là chịu khó và nhạy bén với các phương thức sản xuất mới. Các hộ sản xuất lúa nhỏ phải sống dựa vào nguồn thu khác.

Nhiều nông dân vẫn không sống được bằng nghề trồng lúa - Ảnh: Bình Nguyên

Đây là thông tin được đưa ra trong báo cáo “Ai được hưởng lợi khi giá gạo tăng cao?” do Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn (IPSARD) cùng với Tổ chức Oxfam tại Việt Nam thực hiện và công bố trong ngày 17-10 tại Hà Nội.

Vì thu nhập thấp nên những hộ sản xuất lúa với quy mô nhỏ (dưới 2 héc ta) không thể sống dựa vào thu nhập từ trồng lúa mà phải dựa vào các hoạt động như chăn nuôi, thủy sản hay các hoạt động phi nông nghiệp khác. Chỉ có những hộ có quy mô lớn hơn 2 héc ta mới có thể sống dựa vào việc trồng lúa.

Nghiên cứu này cho thấy, trong hơn hai thập kỷ qua, sản xuất lúa gạo được xem là động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của Việt Nam. Giá gạo thế giới tăng cao đem lại lợi nhuận cho các công ty xuất khẩu gạo, hầu hết là doanh nghiệp nhà nước, nhưng hầu như không mang thêm lợi ích cho hàng triệu người trồng lúa quy mô nhỏ, những người thực sự làm ra hạt lúa.

Nông dân không được hưởng lợi khi giá lúa tăng mà thu nhập lại bị ảnh hưởng khi giá thế giới của sản phẩm nông sản này giảm. Thực tế cho thấy giá gạo thế giới giảm kéo theo giá bán lúa của nông dân xuống, và trong trường hợp này, lợi nhuận từ trồng lúa đã thấp lại càng thấp hơn. Tuy nhiên, khi giá lúa thế giới tăng cao thì nông dân chỉ được hưởng lợi rất ít.

Ví dụ khi giá gạo xuất khẩu tăng từ mức 430 đô la Mỹ/tấn vào đầu năm 2008 lên 900 đô la Mỹ/tấn vào tháng 5-2008 thì giá nông dân bán tăng chưa được 100 đô la Mỹ/tấn.

Ông Trần Công Thắng, thuộc IPSARD cho hay, doanh ngiệp đã thu lời trên công sức và chi phí người trồng lúa bỏ ra. "So với các tác nhân khác trong chuỗi giá trị lúa gạo, người trồng lúa được hưởng lợi ít nhất từ giá gạo cao năm 2008 và 2011, mặc dù họ phải bỏ đầu tư nhiều công sức nhất, phải chịu tỷ lệ chi phí sản xuất cao nhất”, ông nói.

Báo cáo phân tích chuỗi giá trị gạo xuất khẩu tại An Giang cho thấy, nông dân thường chỉ nhận được khoảng 30% lợi nhuận trong chuỗi giá trị, phần còn lại do các trung gian và doanh nghiệp xuất khẩu hưởng.

“30% lợi nhuận cho người trồng lúa là không hợp lý khi họ phải bỏ ra 60- 70% tổng chi phí sản xuất, chưa kể đến những rủi ro thiên tai, dịch hại...”, ông Thắng nhấn mạnh.

Doanh nghiệp chưa đầu tư nhiều cho sản xuất lúa

Theo báo cáo trên, hiện nay xuất khẩu gạo vẫn tập trung vào một số doanh nghiệp lớn, chủ yếu là của nhà nước hay doanh nghiệp cổ phần chuyển đổi từ các doanh nghiệp nhà nước. Riêng hai tổng công ty là Tổng công ty Lương thực miền Bắc (Vinafood 1) và Tổng công ty Lương thực miền Nam (Vinafood 2) đã chiếm tới gần 50% lượng xuất khẩu gạo của Việt Nam.

Báo cáo còn phân tích, mặc dù được hưởng lợi lớn nhưng doanh nghiệp xuất khẩu vẫn chưa đầu tư nhiều cho người trồng lúa. Có hai xu hướng khá rõ rệt của các doanh nghiệp xuất khẩu gạo. Một là các doanh nghiệp bước đầu gắn kết chặt chẽ với nông dân thông qua việc cung cấp đầu vào, hỗ trợ kỹ thuật, xây dựng vùng nguyên liệu và bao tiêu sản phẩm. Xu hướng này chưa phổ biến, mới chỉ 5- 7% số doanh nghiệp xuất khẩu thực hiện.

Trong khi đó, các doanh nghiệp còn lại đầu tư khá nhiều ra các lĩnh vực khác như thủy sản, chăn nuôi, vật tư đầu vào, thậm chí kinh doanh ô tô xe máy, bất động sản… nhằm tăng lợi nhuận, giảm rủi ro, nhưng không muốn tái đầu tư cho nông dân.

Thời gian gần đây có một số doanh nghiệp tham gia mô hình “Cánh đồng mẫu lớn”, ký hợp đồng cung cấp đầu vào hay bao tiêu đầu ra. Đây thực sự là hướng đi tốt nhằm bảo đảm nguồn nguyên liệu ổn định, giảm khâu trung gian, tăng thu nhập cho hộ trồng lúa.

“Những chính sách hỗ trợ của nhà nước nên tập trung cho những mô hình này”, báo cáo viết.

Thùy Dung

Các tin mới:

 

Các tin năm 2014

Các tin năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007 | 2006: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119