Làng không ruộng

Nguồn tin: SGGP, 14/12/2004
Ngày cập nhật: 14/12/2004

Huyện Lệ Thủy là vựa lúa của tỉnh Quảng Bình. Thế nhưng, làng Thống Nhất thuộc xã Mỹ Thủy - dân cả làng lại không có đất làm ruộng. Nỗi lo lớn trong đời người nông dân là… mất mùa. Nhưng có lẽ, đau hơn cả nỗi lo ấy là làm nông dân mà không có ruộng…

Ở trọ trên quê hương

Làng có tên là Thống Nhất. Nguyễn Công Minh, trưởng thôn giải thích: “Thống Nhất có từ thời chiến tranh. Hồi ấy phong trào thành lập hợp tác xã đang rầm rộ, dân khắp các địa phương, từ Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, đến Huế, Quảng Nam… đến, thành lập HTX sản xuất gạch ngói nên tên làng đặt là Thống Nhất, hay còn gọi là làng Ngói…”.

Theo bà con trong làng kể lại, trước đây, khi còn làm gạch ngói, Thống Nhất lúc nào cũng đông vui như hội. Thời bao cấp, không giàu nhưng ổn định. Sản xuất không lo ế. Gạch ngói tốt xấu gì cũng tiêu thụ hết sạch. Gạo, thực phẩm thì lãnh theo tiêu chuẩn, cao hơn nhiều ngành nghề khác. Khó khăn là từ khi chuyển sang cơ chế thị trường, gạch làng làm thủ công không cạnh tranh được gạch sản xuất bằng máy móc nên… đổ nợ.

HTX giải thể. Cả làng thất nghiệp. Năm 1960 thành lập, Thống Nhất thuộc địa chính xã Mỹ Thủy. Khi thực hiện chính sách của Nhà nước giao đất cho dân sản xuất, ruộng đất xã Mỹ Thủy thuộc về 3 làng còn lại. Thống Nhất trắng tay. Không việc làm, không ruộng đất, thanh niên trai tráng ở làng Thống Nhất thì kéo nhau đi làm thuê tứ xứ. Dân bám làng, kẻ thì chạy chợ buôn bán qua ngày, kẻ thì vô rừng chặt cây bán kiếm tiền. Kiểm lâm có bắt, dân không tiền nộp phạt, cũng… huề cả làng.

Số còn lại thì làm… thợ đụng - ai kêu gì làm nấy… Chị Hiên, vợ trưởng thôn Minh xúc động kể: “Chú coi, trước làng là ruộng của làng khác. Tới mùa người ta rạo rực đi gặt, đàn bà làng tui thì đứng ngó ra. Người ta được mùa cười nói rôm rả mà mình tủi. Mùi lúa chín, mùi bùn, mùi cứt trâu ngai ngái, muốn ra vốc một nắm mà không dám. Không có đất, dân làng tui như người ở trọ trên quê hương mình đó chú ạ!”.

Bốn đời bí thư chi bộ đi làm thuê

Trò chuyện một lúc, anh Minh cùng tôi đến gặp ba bí thư chi bộ trước đây của làng. Không ai muốn cất lời, gặng mãi, bác Vũ Hồng Nam, 75 tuổi, bí thư chi bộ những năm đầu của làng mới nói: “Làng Thống Nhất, không vốn liếng nhưng hoạt động năng nổ gấp mấy lần các thôn có ruộng. Năm 1998, hội nghị quân dân chính Đảng thôn họp, trăn trở nỗi đau không đất, quyết gửi tờ trình lên Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh xin cấp đất cho làng.

Tờ trình lên, đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh chuyển qua UBND tỉnh, tỉnh phát về huyện rồi huyện phủi về xã. Xã báo lại thôn có nhận được tờ trình, rồi im đến 1999 xã cấp 3 ha đất ba nơi, cách làng bốn cây số. Từng nớ chia cho 86 hộ, 430 người, mỗi người chỉ được một thẻo như cái nong, chẳng làm gì được. Bàn đi tính lại, thôn quyết định ưu tiên cho ba chục hộ khó khăn nhất…

Thế nhưng những hộ nhận đất cũng chẳng khấm khá hơn là bao bởi gánh nặng của những khoản thu nộp: khoán sản lượng 1 sào 17kg, thuế thêm 14kg, tiền nước thủy lợi, (mặc dù nước chảy trên công trình thủy lợi làng khác), rồi đủ thứ linh tinh khác như phân bón, tiền cày, bừa, tiền dịch vụ giữ đồng… cộng lại cả năm, một sào người dân chỉ còn thu được 4 thúng thóc, xay xát lại hao thêm 1 thúng…”.

Nguyễn Quang Huy, công an thôn thêm vào: “Ngày trước, thanh niên tụi này ra chiến trường, mong ngày về có ruộng trồng lúa, nuôi con heo con gà…, xây dựng cuộc sống ấm no hạnh phúc trên quê hương mình. Nhưng nay thì không ruộng, con gà cũng không dám nuôi, bởi gà ra ăn lúa kề nhà nhưng của làng khác là bị bắt. Tui vô Đảng hai chục năm rồi, làm công an thôn lâu rồi, cũng trải qua chức trưởng thôn, bí thư mà cứ… không ruộng. Không ruộng thì đi làm thuê, bác Nam, bác Hòa bí thư chi bộ trước tôi cũng đi làm thuê, anh Minh bí thư bây chừ cũng rứa.

Xã phê bình bỏ bê công việc, nhưng nông dân không ruộng, không đi làm thuê thì lấy gì sống mà mần việc thôn việc xã? Đã vậy, dân trong thôn cũng phải nộp nghĩa vụ đủ khoản; nghèo rồi cũng nộp quỹ người nghèo, an ninh quốc phòng, bão lụt… Kỳ cục nhất là quỹ công ích. Hai đầu làng đã làm đường kiên cố, nhưng đường trong làng Ngói thì trước sao nay vẫn vậy, mà tiền công ích phải đóng không thiếu một cắc. Lệ Thủy là vựa lúa của Quảng Bình, nhà nào cũng hơn có chục sào ruộng, riêng Thống Nhất không hộ nào có nổi một sào. Người chết, phải qua làng bên mua đất đặt huyệt...”.

Nghe tin đảng viên trẻ Bùi Văn Hiếu, bộ đội phục viên làm đơn xin thôi sinh hoạt Đảng, tôi hỏi, anh xác nhận: “Đảng viên phải gương mẫu, kể cả gương mẫu trong làm kinh tế. Tui không ruộng, làm kinh tế kiểu gì mà gương mẫu được…”. Anh nói thêm “Trước đây làng có gần năm trăm hộ, bây giờ còn lại chưa được trăm hộ. Vì sao? Vì không ruộng nên phải dắt díu nhau đi nơi khác kiếm sống thôi!”.

Thợ cày tuổi 13

Đang chuyện trò, bất ngờ trước mặt nhà anh Minh có người đi cày. Tôi ngạc nhiên, anh Minh cho hay: “Ruộng đó của làng bên. Thằng nhỏ tên Nguyễn Văn Niên 13 tuổi, người Thống Nhất, nhà có nuôi trâu để cày thuê”. Tôi ra chụp ảnh, Niên hò trâu dừng lại hỏi: “Chú chụp ảnh rồi cháu có ruộng không?”. Tôi không trả lời được. Nhà không ruộng nên Niên bỏ học từ lớp 4 để đi cày thuê kiếm gạo.

Tới nay, mặc dù chưa cao quá lưng trâu nhưng con chữ trong đầu Niên đã rụng hết trên những luống cày thuê. Niên nói về mơ ước có ruộng: “Mấy bác trên xã có hứa cho làng cháu ruộng, cháu mong mãi. Cháu coi trên ti vi có phim quay mấy ông già cười toe toét khi được chia ruộng. Cháu mơ làng mình cũng có ngày đó…”. Tôi truy mãi trí nhớ mới biết là phim tư liệu về Việt Nam của đạo diễn lừng danh Roman Karmen.

Chia tay làng Thống Nhất, tôi mới hay làng chỉ cách UBND xã Mỹ Thủy 4 km, cách thị trấn trung tâm huyện Lệ Thủy 8km...

NAM DƯƠNG